Με πρωτότυπες και σημαντικές ανακοινώσεις συνεχίστηκαν χθες οι εργασίες του επιστημονικού συνεδρίου με θέμα: «Πληθυσμιακές μετακινήσεις προς τα Ιόνια Νησιά, από τον 13ο αιώνα έως την Ένωση με την Ελλάδα», στο Μουσείο Ιστορίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Θόλου 5, Πλάκα).
Στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων του Μουσείου Ιστορίας καταξιωμένοι επιστήμονες μοιράστηκαν με τους συμμετέχοντες τα αποτελέσματα του μόχθου της πολύχρονης ερευνητικής τους προσπάθειας, προωθώντας σε βάθος την μελέτη του μεταναστευτικού φαινομένου προς τα νησιά του Ιονίου, επιτρέποντας πλέον συνθετικές απόπειρες του φαινομένου.
Την Πέμπτη 10 Οκτωβρίου, στο Συνέδριο έγιναν οι εξής ανακοινώσεις περίληψη των οποίων ακολουθεί:
1.Κολυβά, Μαριάννα Ritrovandosi quella isola […] deserta e quasi in tuto abandonata. Μέτοικοι και πρόσφυγες στη Ζάκυνθο (τέλη 15ου αι.-μέσα 16ου αι.)*
Η κ.Κολυβά αναφέρθηκε στο μεταναστευτικό κύμα προς την Ζάκυνθο κατά την διάρκεια των εχθροπραξιών του α΄ βενετο-οθωμανικού πολέμου από τον άμαχο πληθυσμό και τα στρατιωτικά σώματα από την Πελοπόννησο. Στην συνέχεια, με την προσάρτηση της Ζακύνθου στο βενετικό κράτος (1479/1484), οι παλαιοί κάτοικοι επιστρέφουν στο νησί και η Βενετική Πολιτεία, με προσκλήσεις (1485, 1487) καλεί νέους κατοίκους στους οποίους παραχωρεί γη για καλλιέργεια. Καλεί επίσης stradiotti στους οποίους επίσης παραχωρεί γη για καλλιέργεια και φορολογικές απαλλαγές. Με την λήξη τόσο του β΄ όσο και του γ΄ βενετο-οθωμανικού πολέμου εισρέουν στη Ζάκυνθο, εκ νέου, προσφυγικοί πληθυσμοί. Η Βενετική Πολιτεία φροντίζει για την αποκατάσταση και αυτών των προσφύγων. Η παρουσία τους δημιουργεί νέες διοικητικές ανάγκες και δομές.
*Καθηγήτρια Ιόνιου Πανεπιστηµίου, Τµήµα ΑρχειονοµίαςΒιβλιοθηκονοµίας.
2. Μοσχονάς, Νίκος Το φαινόμενο της μετοικεσίας στην Κεφαλονιά τον όψιμο Μεσαίωνα: διερεύνηση μιας πραγματικότητας.*
Στην ανακοίνωση του ο κ. Μοσχονάς παρουσίασε το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, και την εξέταση της περίπτωσης της κύριας διαθέσιμης ιστορικής πηγής, του Πρακτικού (κτηματολογίου) της λατινικής επισκοπής της Κεφαλονιάς του 1264, καθώς και άλλες πηγές της εποχής. Η πρόταση του κ.Μοσχονά ήταν η συστηματική κριτική εξέταση του ονοματολογικού υλικού, οικογενειακών επωνύμων, ονομάτων προσώπων και τοπωνυμίων, καθώς επίσης η αγιολογική έρευνα και η ιστορική προσέγγιση των παραδόσεων που επιχωριάζουν προκειμένου να διερευνηθούν ο χρόνος και η δυναμική των μετοικεσιών στο νησί, οι επιρροές που ασκήθηκαν στην τοπική κοινωνία και η αφομοιωτική της ικανότητα.
*Οµότιµος Διευθυντής Ερευνών ΕΙΕ/ΙΒΕ, Πρόεδρος ΚΜΙ.
3.Γιαρένης, Ηλίας Μετακινήσεις και εγκαταστάσεις στην Κέρκυρα μετά την άλωση του 1204: ανίχνευση πεδίου*
Ο κ.Γιάρένης αναφέρθηκε στην ανίχνευση των μετακινήσεων και εγκαταστάσεων από την Κωνσταντινούπολη και από άλλες περιοχές του βυζαντινού κόσμου προς την Κέρκυρα στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα, ως αποτέλεσμα τόσο της άλωσης του Βυζαντίου στο έτος 1204 όσο και των συνακόλουθων πολιτικών, κοινωνικών και πνευματικών εξελίξεων και επιλογών της εξεταζόμενης περιόδου. Οι μετακινήσεις και εγκαταστάσεις στην νήσο επιδιώκεται να ενταχθούν στο ευρύτερο πολιτικό, κοινωνικό, εκκλησιαστικό και πολιτισμικό τους πλαίσιο, ώστε να αναδειχθούν κατά το δυνατόν σχετικές επιδιώξεις και ο βαθμός επιτυχίας τους. Παραλλήλως εξετάζεται η ύπαρξη διακριτών ομάδων, η σχέση των νεήλυδων με το περιβάλλον και τους άλλους κατοίκους του νησιού, καθώς και η επικοινωνία τους με την αριστοκρατία, και με την κοσμική και εκκλησιαστική ηγεσία της περιόδου για την επίλυση ζητημάτων ή/και την προάσπιση συμφερόντων.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Ιονίου Πανεπιστηµίου, Τµήµα Ιστορίας.
4.Συγκέλλου, Ευστρατία Εγκαταστάσεις μεταναστών στον χώρο του Ιονίου κατά τον όψιμο Μεσαίωνα*
Η κα Συγκέλλου τόνισε ότι ο χώρος του Ιονίου δοκιμάστηκε κατά την περίοδο του όψιμου Μεσαίωνα από την αστάθεια που επέφεραν οι συχνές πολεμικές συγκρούσεις και οι ρευστές πολιτικο-οικονομικές συνθήκες, αλλά και φυσικά αίτια, όπως η επιδημία του Μαύρου Θανάτου με τις επανεμφανίσεις της. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα η μετακίνηση και ανακατανομή του πληθυσμού υπήρξε αναπόφευκτη. Τα Ιόνια νησιά έγιναν αποδέκτες «φυγάδων» κυρίως από την Ήπειρο, και από την Πελοπόννησο (μετά το β΄ μισό του 15ου αι.). Στην ανακοίνωση περιγράφηκε το φαινόμενο της μετανάστευσης στο Ιόνιο κατά την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.
*Επίκουρη Καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας, Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων.
5.Βλάσση, Δέσποινα Η εποίκιση της Κεφαλονιάς μετά τον τρίτο βενετοτουρκικό πόλεμο ως παράγοντας ανακατάταξης του κοινωνικού και παραγωγικού ιστού του νησιού.*
Σύμφωνα με την κα Βλάσση, στα μέσα του 16ου αιώνα, μετά την κατάληψη του Μοριά από τους Οθωμανούς, πολλές οικογένειες εγκατέλειψαν την πατρίδα τους και ζήτησαν καταφύγιο στα γειτονικά βενετοκρατούνενα εδάφη. Ο ιδανικός και συμφερότερος για τους Βενετούς τόπος εγκατάστασης ήταν η Κεφαλονιά, στα πλαίσια της ευρύτερης πολιτικής για τον επαναπληθυσμό, την άμυνα και την ανάπτυξη του νησιού. Στρατιωτικοί, αστοί, τεχνίτες, γεωργοί, εγκαταστάθηκαν στα μέρη που τους παραχωρήθηκαν μεγάλοι ή μικροί κλήροι γης, και σταδιακά εντάχθηκαν στην τοπική κοινωνία, ενώ οι ανώτεροι στρατιωτικοί και οι πολίτες ως μέλη της ανώτερη τάξης συμμετείχαν με ίσους όρους με τους γηγενείς στο Συμβούλιο της κοινότητας και στη διοίκηση.
*Φιλόλογος, Ερευνήτρια.
6.Δημοπούλου, Ρουμπίνη Λόγιοι ταξιδιώτες της Δύσης διαπλέουν το Ιόνιο (15ος - 16ος αι.) *
Η ανακοίνωση της κας Δημοπούλου αφορούσε τους λόγιους ταξιδιώτες της Δύσης–περιηγητές οι οποίοι διαπλέουν τον 15ο και 16ο αι. το Ιόνιο, με προορισμό τους Άγιους Τόπους και την Κωνσταντινούπολη και καταγράφουν τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις τους. Από διαφορετικές πατρίδες, με ποικίλα κίνητρα ανακαλούν, αναγνωρίζουν, παρατηρούν διαφορετικές εικόνες των νησιών και των παράκτιων περιοχών του Ιονίου κατά τον διάπλου. Στην εργασία αυτή εξετάστηκαν μαρτυρίες από λατινικά περιηγητικά κείμενα για το Ιόνιο και διερευνήθηκε η οπτική των λόγιων ταξιδιωτών που ταξιδεύουν στην Ανατολή και περιηγούνται ή παρατηρούν από απόσταση τα νησιά και τις ακτές, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις απόψεις της φύσης, των κατοίκων και της καθημερινότητας τους.
*Μόνιµη Επίκουρη Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, ΤΙΓΦ.
7.Αργυρού, Έφη – Λάζαρη, Σεβαστή Πληθυσμιακές μετακινήσεις στη Λευκάδα: μια διαχρονική επισκόπηση του φαινομένου*
Στην ανακοίνωση επιχειρήθηκε να προσεγγιστεί διαχρονικά το φαινόμενο μέσα από τις διαθέσιμες απογραφές και άλλες στατιστικές πληροφορίες. Παράλληλα, μέσα από χαρακτηριστικά παραδείγματα, έγινε προσπάθεια να παρουσιαστούν ορισμένες πτυχές από τη διαδικασία ενσωμάτωσης και αφομοίωσης των μετοίκων που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή του νησιού.
* Δρ. Ιστορίας Πανεπιστηµίου Σορβόννης, ΕΑΠ
8.Μπίρταχας, Στάθης Μετανάστευση και διδασκαλία στα Ιόνια Νησιά κατά το α΄ ήμισυ του 17ου αιώνα: Ο Θεόφιλος Κορυδαλέας στην Κεφαλονιά και στη Ζάκυνθο.*
Ο κ. Μπίρταχας ασχολήθηκε με την τυπολογία των μεταναστεύσεων στα Ιόνια Νησιά κατά τους πρώιμους νεότερους χρόνους, υποστηρίζοντας ότι συγκαταλέγεται και εκείνη που αφορά τη μετακίνηση και την εγκατάσταση σ’ αυτά επαγγελματιών για διδακτικούς σκοπούς. Σημειωτέον ότι η ιδιωτική διδασκαλία –ιδίως δε ανωτέρου επιπέδου– συνιστούσε κατ’ εκείνη τη χρονική φάση σημαντική παράμετρο της εκπαιδευτικής πραγματικότητας στα υπό βενετική κυριαρχία Ιόνια Νησιά και προσέφερε το απαραίτητο υπόβαθρο σε γόνους αριστοκρατικών και εν γένει αστικών οικογενειών για τη συνέχιση των σπουδών τους σε ιταλικά εκπαιδευτικά ιδρύματα και δη στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας ή στο παπικό Κολλέγιο του Αγίου Αθανασίου στη Ρώμη. Στο πλαίσιο αυτό, η ανακοίνωση εξέτασε την περίπτωση ενός διδασκάλου μεγάλης εμβέλειας, του Αθηναίου νεοαριστοτελικού φιλοσόφου Θεόφιλου Κορυδαλέα, ο οποίος μετέβη στην Κεφαλονιά (1619-1621) και στη Ζάκυνθο (1621-1623, 1628-1636 με κάποια διαλείμματα) και προσέφερε μαθήματα ανωτέρου επιπέδου. Η ανακοίνωση του εμβάθυνε στο είδος και την απήχηση της διδακτικής του δραστηριότητας στις τοπικές κοινωνίες, καθώς και ο αντίκτυπός της στους σχεδιασμούς και στην πολιτική της καθολικής Εκκλησίας και του βενετικού κράτους.
*Μόνιµος Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ, Τµήµα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας.
9.Παπαϊωάννου, Αναστάσιος Ἠπειρῶτες στὴ Βενετοκρατούμενη Κέρκυρα: Ὁ Κώδικας τῆς Παναγίας τῶν «Ξένων» ὡς πηγὴ πληροφοριῶν.*
Ἡ μακρόχρονη βενετικὴ κατοχὴ τῆς Ἑπτανήσου, σύμφωνα με τον κ. Παπαιωάννου, ὁδήγησε πολλὲς ἑλληνικὲς οἰκογένειες, κυρίως ἀπὸ τὶς τουρκοκρατούμενες περιοχὲς ὅπως ἡ Ἤπειρος, ἡ Κρήτη, καὶ ἡ Πελοπόννησος , νὰ ἐγκατασταθοῦν στὰ νησιὰ τοῦ Ἰονίου διατηρώντας τὴ γλωσσική τους ταυτότητα καὶ τὴν ὀρθόδοξη πίστη τους καὶ νὰ ἀποτελέσουν τὸν ἀκρογωνιαῖο λίθο πάνω στὸν ὁποῖο ἀναπτύχθηκαν οἰκονομικὰ καὶ κυρίως πληθυσμιακὰ τὰ νησιὰ αὐτά. Εἰδικότερα ἡ Κέρκυρα, στὸ σταυροδρόμι μεταξὺ Ἀνατολῆς καὶ Δύσης ἀποτέλεσε πολὺ νωρὶς πόλο ἔλξης γιὰ πολλοὺς Ἠπειρῶτες. Μὲ ἔντονο τὸ θρησκευτικό «φρόνημα» αἰσθάνθηκαν τὴν ἀνάγκη νὰ ἀποκτήσουν τὴ δική τους ἑστία, προσπαθώντας γύρω ἀπὸ αὐτὴ νὰ διατηρήσουν ἤθη, ἔθιμα καὶ παραδόσεις. Πρόκειται γιὰ τὸν ναὸ τῆς Παναγίας τῶν «Ξένων», ὁ οποῖος ἀνηγέρθη μὲ ἔξοδα τοῦ ἱερομονάχου Νικόδημου Κολίτζα, ὁρισμένων ἐπιφανῶν Κερκυραίων, καθὼς καὶ μὲ τὴ γενναία συνεισφορὰ πολλῶν Ἠπειρωτῶν. Ἡ ανακοινωσή του ασχολήθηκε μὲ τὴν ἀνάδειξη καὶ παρουσίαση σημαντικῶν πληροφοριῶν γιὰ τοὺς τόπους προέλευσης, τὸν ὑλικὸ πολιτισμό, τὴν οἰκονομική, πολιτική, ἐκκλησιαστικὴ καὶ γενικότερα κοινωνικὴ δραστηριότητα καὶ τοῦ τρόπου ζωῆς τῶν «Ξένων», ὅπως σκιαγραφοῦνται μέσα ἀπὸ τὸ περιεχόμενο τοῦ σωζόμενου Κώδικα τοῦ ὁμώνυμου ναοῦ τῆς ἐν λόγῳ Ἀδελφότητας.
* Δρ. Πανεπιστηµίου Αιγαίου, Τµήµα Μεσογειακών Σπουδών.
10.Καρδάμης, Κώστας Οι μετοικεσίες ως παράγοντες διαμόρφωσης της μουσικής των Ιονίων Νήσων.*
Παρότι η θέση της μουσικής στον πολιτισμικό χώρο των Επτανήσων, υπογράμμισε ο κ.Καρδάμης, θεωρείται σήμερα δεδομένη και συχνά λειτουργεί ως διακριτικό χαρακτηριστικό από εκείνον της ηπειρωτικής Ελλάδας, δεν είναι ιδιαιτέρως προβεβλημένες οι οφειλές των επτανησιακών μουσικών δεδομένων στις, βίαιες ή ειρηνικές, μετακινήσεις μουσικών από όλο τον όμορο γεωγραφικό χώρο. Οι μετοικεσίες αυτές κατά κανόνα δεν ήταν μαζικές και μόνιμες. Ωστόσο, το πολιτισμικό φορτίο που έφεραν σε δημιουργικό συνδυασμό με το γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια της μουσικής στα Επτάνησα, άφησε στον ιόνιο χώρο ένα από τα χαρακτηριστικότερα για τη νεοελληνική ταυτότητα αποτυπώματά του. Η ανακοίνωση στάθηκε στην πλέον γνωστή τέτοια μετακίνηση, εκείνη των οπερατικών θιάσων, αφού αυτή ούσα πλήρως οργανωμένη από τα μέσα του 18ου αιώνα έως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αποτέλεσε ένα πολιτισμικό συνεχές, στο οποίο οφείλεται, μεταξύ άλλων, η έλευση στην περιοχή πολλών εκ των δασκάλων των γηγενών συνθετών και η βιωματική σύνδεση με την όπερα. Επιπλέον, η ανακοίνωση επεκτάθηκε και στους μουσικούς της βενετικής διοίκησης, στα νέα δεδομένα που έφερε η μετακίνηση των Κρητών κατά τον 17ο αιώνα, στον ρόλο των στρατιωτικών συνόλων πνευστών κατά τη γαλλική και τη βρετανική περίοδο, στη διάδραση της υπαίθρου με τη μουσική του άστεως και των εποχιακών ηπειρωτών μετοίκων, καθώς και στην ενσωμάτωση «εξωεπτανησιακών» στοιχείων στις συνθέσεις των μουσουργών της Επτανήσου
*Επίκουρος Καθηγητής Ιονίου Πανεπιστηµίου, Τµήµα Μουσικών Σπουδών.
11.Ρηγάκου, Τένια Πρόσφυγες ζωγράφοι και έργα κρητικής τέχνης στο Ιόνιο στο β' μισό του 17ου αιώνα. Προβλήματα της έρευνας.*
Η κα Ρηγάκου υποστήριξε ότι τα Ιόνια νησιά λόγω της γεωγραφικής τους θέσης αποτέλεσαν ενδιάμεσο σταθμό στις μετακινήσεις ζωγράφων και έργων τέχνης μεταξύ Κρήτης και Βενετίας. Ιδιαίτερα μετά τον Κρητικό Πόλεμο (1669), μεγάλος αριθμός έργων μεταφέρεται από την μεγαλόνησο στα Ιόνια νησιά και κορυφώνεται η μετακίνηση κρητικών ζωγράφων. Οι κρητικοί ζωγράφοι της διασποράς συνέβαλαν ουσιαστικά στην καλλιτεχνική άνθιση που παρατηρείται στα Ιόνια το β’ μισό του 17ου και τον 18ο αιώνα και επηρέασαν καθοριστικά την εξέλιξη της ζωγραφικής στον επτανησιακό χώρο.
*Αρχαιολόγος, Προϊσταµένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Κέρκυρας.
12. Λάππα, Δάφνη Εβραίοι πρόσφυγες από την Κρήτη στη Ζάκυνθο και η συγκρότηση του εβραϊκού γκέτο της Ζακύνθου*
* Δρ. Ιστορίας Ευρωπαϊκού Πανεπιστηµιακού Ινστιτούτου Φλωρεντίας, Διδάσκουσα ΕΚΠΑ.
Οι εργασίες του Συνεδρίου συνεχίζονται με την εξέταση θεμάτων όπως:
Μετοικήσεις και εγκαταστάσεις (εποχές, χώροι εγκατάστασης,
τοπογραφία, τοπωνυμική), τυπολογίες μετανάστευσης, πολιτικές της μετανάστευσης, ποσοτικές όψεις των μετοικεσιών προς τα Ιόνια νησιά, η στάση των τοπικών κοινωνιών απέναντι στο μεταναστευτικό
φαινόμενο,πολιτισμικά χαρακτηριστικά του μεταναστευτικού φαινομένου, ενσωμάτωση και αφομοίωση μετοίκων (χρόνος και βαθμός
αντίστασης μετοίκων, χρόνος και βαθμός αφομοίωσης), και μεθοδολογικά ερευνητικά ζητήματα.
