Γράφει ο Περικλής Καπετανόπουλος
Τον Μάρτιο του 2021 συμπληρώθηκαν 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση που οδήγησε στην δημιουργία του ελληνικού κράτους, στα σύνορα της γραμμής Αμβρακικού-Παγασητικού.
Από την εποχή εκείνη πολλά έχουν αλλάξει. Στην Αττική οι σημερινοί πυκνοκατοικημένοι Δήμοι, στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν μικρά χωριά, πολλές φορές με διαφορετική ονομασία από αυτήν που γνωρίζουμε σήμερα. Μια από αυτές τις περιπτώσεις είναι και η Ηλιούπολη.
Την δεύτερη Τουρκοκρατία (1715-1821) στο χώρο που καταλαμβάνει σήμερα η Ηλιούπολη υπήρχε το χωριό Καράς. Ο πυρήνας του οικισμού εντοπίζεται στην περιοχή του παλιού Αγίου Νικολάου, στο σημείο που υπάρχουν ακόμα και σήμερα σπαράγματα παλιάς βυζαντινής μονής. Τα ερείπια των αρχαίων κτισμάτων και των παλαιών τειχών, εντόπισε ο περιηγητής Ε.Dodwell (1819), και αποτελούσαν μέρος της περίφραξης του κεντρικού πυρήνα του οικισμού. Το κεντρικό πηγάδι ύδρευσης και άρδευσης του Καρά υπάρχει μέχρι τις μέρες μας και είναι γνωστό ως «μέγα φρέαρ Καρά».
Αρχικός ιδιοκτήτης της περιοχής φέρεται ο Μουσταφά Καρά Αλής, Οθωμανός αξιωματούχος, από τον οποίο πήρε το όνομα ο οικισμός. Παραμονές τις Επανάστασης του 1821, εμφανίζονται ως ιδιοκτήτες τρεις Οθωμανοί: ο Μουσά Αγάς, ο Μουσταφά Μεϊδάμπασης και ο Μεχμέτ Λιουτουφής, οι οποίοι σκοτώθηκαν στην πολιορκία της Ακρόπολης των Αθηνών, σύμφωνα με πηγές της εποχής. Η ιστορική έρευνα δεν έχει φέρει στο φως ακόμα, τα ονόματα των Ελλήνων ραγιάδων του Καρά, που με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης, πολιόρκησαν τους Τούρκους στο κάστρο της Αθήνας μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους της Αττικής.
Κτίσματα την περίοδο αυτή υπήρχαν και στην περιοχή του ναού του Αγίου Γεωργίου, στη θέση Συκιές. Ο ναός αποτελεί ένα μοναδικό μνημείο πολιτισμού και χρονολογείται, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, από την υστεροβυζαντινή περίοδο (1261-1453).
Μπροστά από το εκκλησάκι της Παλαιολόγειας περιόδου, υπάρχει ένας αιωνόβιος πεύκος, στο κέντρο μιας ευρύχωρης αυλής, με πλακόστρωτο. Ο χώρος γύρω από τον Άγιο Γεώργιο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος συνάθροισης των κατοίκων και ο ναΐσκος ως ενοριακός ναός, κατά την οθωμανική περίοδο. Αυτή την εποχή η κατοίκηση του χώρου της σημερινής Ηλιούπολης και οι καλλιέργειες εντοπίζονται στον άξονα Αγίου Γεωργίου-Αγίου Νικολάου-Κοντοπήγαδου.
Η κατοικία-πύργος του Αγά έχει εντοπιστεί, από παλαιότερες έρευνες, στην θέση που κατασκευάστηκε αργότερα το κτίριο του Ο.Π.Ε (σήμερα η Ακαδημία της Α.Α.Δ.Ε). Η θέση παρείχε το πλεονέκτημα της εγγύτητας στον οικισμό των ραγιάδων-καλλιεργητών και κτηνοτρόφων, αλλά και της κατόπτευσης του ευρύτερου χώρου λόγω της διαφοράς υψομέτρου.
Από συμβόλαια μίσθωσης των καλλιεργήσιμων εκτάσεων λίγα χρόνια μετά την δημιουργία του ελληνικού κράτους (1837) γνωρίζουμε ορισμένα ονόματα καλλιεργητών και κτηνοτρόφων όπως: Χρήστος Τρίμης, Γεώργιος Χελιώτης, Ιωάννης Χελιώτης, Μήτρος Κολελιός, Αντώνιος Αποσπόρης.
Είναι άγνωστο αν απόγονοι αυτών των οικογενειών υπάρχουν ακόμα στην Ηλιούπολη.
Η Ηλιούπολη τον 20ο αιώνα.
Η ιστορία της σύγχρονης Ηλιούπολης ξεκινά στις αρχές του 20ου αιώνα. Το 1928 αναγνωρίστηκε ως αυτόνομη Κοινότητα αριθμώντας 600 κατοίκους (μέχρι τότε ανήκε στην Κοινότητα Μπραχαμίου). Την περίοδο της Κατοχής στην Ηλιούπολη κατοικούσαν 3.000 μόνιμοι κάτοικοι, καθώς και άγνωστος αριθμός προσφύγων, από το Χασάνι και τον Πειραιά.
Οι κάτοικοι της Ηλιούπολης, αλλά και οι προσωρινά εγκατεστημένοι σε αυτήν, πήραν ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ελάχιστες ήταν οι εξαιρέσεις συνεργασίας με τους Γερμανούς και Ιταλούς κατακτητές. Η μεγάλη και πολυσχιδής δραστηριότητα των αντιστασιακών οργανώσεων της πόλης, προκάλεσε το «ενδιαφέρον» των Γερμανών και των Ελλήνων συνεργατών τους.
Τον Αύγουστο του 1944, σε μπλόκο που πραγματοποιήθηκε στην Ηλιούπολη, με κατεύθυνση από την σημερινή λεωφόρο Βουλιαγμένης προς την Άνω Ηλιούπολη και την Αγία Μαρίνα, δολοφονήθηκε πίσω από την παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ο αντιστασιακός Νίκος Γιαταγαντζής, γραμματέας του ΚΚΕ και καθοδηγητής των αντιστασιακών οργανώσεων της πόλης.
Πάνω από την σημερινή λεωφόρο Ηρώς Κωνσταντοπούλου και κάτω από την οδό Κοτζιά, ήταν ένα από τα σπίτια συνεδρίαζε η παράνομη οργάνωση της Ε.Π.Ο.Ν. Στην ίδια περιοχή ήταν το στέκι του Φρουραρχείου του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης, που αριθμούσε 20 μαχητές (την άνοιξη του 1944). Αργότερα οι μαχητές αυτοί αποτέλεσαν τον πυρήνα για την δημιουργία του Λόχου Ηλιούπολης. Φυλάκιο του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης υπήρχε κατά καιρούς και στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, για να επιτηρεί τον δρόμο από το Κατσιπόδι, από όπου συνήθως ερχόντουσαν οι κατακτητές και οι Έλλληνες συνεργάτες τους.
Κάθε βράδυ, το 1943-1944 ακουγόταν το χωνί, που ο λαός της αδούλωτης Αθήνας ονόμασε «ραδιόφωνο του ΕΑΜ». Το χωνί μετέδιδε τα νέα της ημέρας με την φωνή της Ζωίτσας (Πετροπούλου), γραμματέα της ΕΠΟΝ Ηλιούπολης, με την συνοδεία περιπόλου του φρουραρχείου του ΕΛΑΣ.
Σήμερα με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από το 1821, η τεχνολογία μας παρέχει τεράστιες δυνατότητες ανασύνθεσης του παρελθόντος. Τα ιστορικά στοιχεία που αναφέρονται στο άρθρο θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν δημιουργικά και το αποτύπωμα τους να μείνει παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
Εικόνες:
1.Χάρτης του 19ου αιώνα με το "χωρίον Καράς".
2. Άγιος Γεώργιος, βυζαντινός ναός. Αγιογραφίες και εξωτερικές όψεις του κτίσματος.
