Τον Νοέμβριο του 1872, στη διάρκεια μόλις μίας ημέρας, o Claude Oscar Monet δημιούργησε το έργο ‘’Impression, soleil levant’’ (Εντύπωση, ανατολή ηλίου), ένα έργο που αναγορεύτηκε σε έμβλημα του πιο ανατρεπτικού κινήματος της μοντέρνας τέχνης, αυτό του ιμπρεσιονισμού, στο οποίο έδωσε και το όνομά του.

Γράφει η Μαρία Σάντα

Το όνομα προέκυψε από μία αρνητική και υποτιμητική κριτική του Louis Leroy για τον πίνακα, κατά τη διάρκεια της πρώτης έκθεσης των ιμπρεσιονιστών το 1874. Κατά την άποψή του, οι καλλιτέχνες απέδιδαν τα τοπία “κατά προσέγγιση”, γι’ αυτό και απέδωσε αυτό τον χαρακτηρισμό.«Εντύπωση – ήμουν σίγουρος γι’ αυτό.

Έλεγα στον εαυτό μου ότι από τη στιγμή που εντυπωσιάστηκα, πρέπει να υπάρχει κάποια εντύπωση (impression) σε αυτό. Και τι ελευθερία, τι ευκολία στην κατασκευή! Ένα προκαταρκτικό σχέδιο για ένα σχέδιο ταπετσαρίας είναι πιο ολοκληρωμένο από την εν λόγω θαλασσογραφία…» με αυτά τα λόγια ο κριτικός τέχνης Louis Leroy σχολιάζει τον πίνακα του Monet.

Ανατρέχοντας στην περίοδο που ζωγραφίστηκε ο πίνακας στα τέλη του 19ου αιώνα, μπορούμε να κατανοήσουμε την αντίδραση του κοινού και των κριτικών, οι οποίοι δεν εκτιμούν αυτή τη μοντέρνα προσέγγιση ζωγραφικής, θεωρώντας την ανολοκλήρωτη και ασαφή. Καλούνται να αντικρίσουν κάτι εντελώς διαφορετικό από τα δεδομένα της εποχής.

Από κοντά, ένα ιμπρεσιονιστικό έργο θα έμοιαζε μάλλον ακατάληπτο. Ο θεατής θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του, αφήνοντας πίσω τον παθητικό ρόλο του, μπροστά στις οπτικές οφθαλμαπάτες της ρεαλιστικής ζωγραφικής. Παρά τις αρνητικές αντιδράσεις, είναι αυτή ακριβώς η εποχή κατά την οποία τίθενται οι βάσεις και δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για την εμφάνιση και συσπείρωση αυτής της ομάδας, της τόσο ανατρεπτικής και σημαντικής για την ιστορία της μοντέρνας τέχνης, της ομάδας των ιμπρεσιονιστών.

Για πολλά χρόνια, το έργο βρίσκεται στην αφάνεια χωρίς να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή, μέχρι τη δημοσίευση του άρθρου του Adolphe Tabarant το 1924 για το Bulletin de la Vie Artistique, το οποίο υπογραμμίζει τη σημασία του.

Από τη δεκαετία του ’50 και έπειτα, το έργο θα αποτελέσει την “εικόνα” του ιμπρεσιονισμού, και το 1974, στην έκθεση του Παρισιού για τον εορτασμό των εκατό χρόνων του κινήματος των ιμπρεσιονιστών, το έργο θα επιλεγεί ως εξώφυλλο στον κατάλογο της έκθεσης και από τότε δεν θα σταματήσει να αναπαράγεται, αποκτώντας όλο και μεγαλύτερη δημοσιότητα.

Το 2014, το μουσείο Marmottan Monet στο Παρίσι τιμά με μια μεγάλη έκθεση τα 140 χρόνια από την πρώτη έκθεση των ιμπρεσιονιστών, το 1874, στην οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το συγκεκριμένο έργο του Monet.

Ο Ιμπρεσιονισμός γεννήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 1872, μισή ώρα μετά την ανατολή του ηλίου, γεγονός το οποίο είναι και επιστημονικά αποδεδειγμένο. Την απάντηση σχετικά με το πότε ζωγραφίστηκε το έργο, κλήθηκε να δώσει η αστρονομία και πιο συγκεκριμένα ο αστροφυσικός Don Olson από το Πανεπιστήμιο του Ντάλας.

Συνδυάζοντας στοιχεία σχετικά με τη θέση του ήλιου, τις διακυμάνσεις της παλίρροιας και τις καιρικές συνθήκες, και εξετάζοντας φωτογραφικό υλικό της εποχής και τα σχέδια του λιμανιού, καθώς και την ακριβή θέση του μπαλκονιού του ζωγράφου από όπου παρατηρούσε το λιμάνι, ο Olson κατόρθωσε να εντοπίσει μία προς μία όλες τις πιθανές ημερομηνίες μεταξύ 1872 και 1873 που θα μπορούσε να απεικονίζει ο πίνακας και κατέληξε στη 13η Noεμβρίου του 1872, έπειτα από 15ετή επιστημονική και ιστορική έρευνα.

Επίσης, η περαιτέρω εικονογραφική και επιστημονική μελέτη έδειξε ότι πρόκειται για πρωινή ώρα, περίπου τριάντα λεπτά μετά την ανατολή του ηλίου.

Ο Monet, όπως και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες, κυρίως πρόδρομοι του ιμπρεσιονισμού, φαίνεται να βρήκαν στο λιμάνι της Χάβρης τις κατάλληλες συνθήκες για να δημιουργήσουν κάποια από τα έργα τους.

Όντας το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι της Γαλλίας μετά της Μασσαλίας, φαίνεται να αποτέλεσε ένα ιδανικό σκηνικό για ιμπρεσιονιστικές αναζητήσεις, με τα αμέτρητα διερχόμενα πλοία, τους επιβάτες και την καθημερινή αδιάκοπη κίνησή του.

Το συγκεκριμένο θέμα είναι συνηθισμένο στη ζωγραφική, στον πίνακα όμως του Monet αποδίδεται με έναν εντελώς πρωτόγνωρο τρόπο. Το θέμα του πίνακα είναι η ένταση που δίνει το φως στο νερό.

Ο ζωγράφος δεν αντιμετωπίζει τον ουρανό και τη θάλασσα σαν ένα ομοιογενές σκηνικό σύμφωνα με την καθιερωμένη προοπτική, αλλά σαν δύο αυτόνομα τμήματα που έχει το καθένα το δικό του χρώμα, με αποτέλεσμα το έργο να είναι σχεδόν δισδιάστατο.Ο Monet κατόρθωσε να αποτυπώσει στο έργο του τη στιγμή μέσα από τις αντανακλάσεις του φωτός στο περιβάλλον τοπίο.

Ο πίνακας αναπαριστά το ομιχλώδες λιμάνι της Χάβρης την ώρα που ανατέλλει ο ήλιος ενώ τα μικρά πλοιάρια ξεκινούν την μέρα τους. Ο ήλιος, σε έντονο πορτοκαλί χρώμα, ανατέλλει με τα χρώματά του να απλώνονται με μικρές αδρές πινελιές στον χλωμό ουρανό, ενώ όσο απομακρύνονται, θαμπώνουν και ενώνονται με τα χρώματα της θάλασσας, δημιουργώντας στο νερό ιριδίζουσες αντανακλάσεις.

Στο έργο καταγράφεται ζωγραφικά η φευγαλέα στιγμή του ήλιου που ανατέλλει μέσα στην πρωινή ομίχλη. Τα στοιχεία της σύνθεσης δεν είναι σαφή και συμπαγή, δεν έχουν σχήμα ή φόρμα, αλλά είναι αισθήσεις φωτός και χρώματος. Το σχέδιο απουσιάζει. Τα περιγράμματα σχεδόν εξαφανίζονται. Τα πάντα έχουν σχεδιαστεί χωρίς λεπτομέρειες, ενώ είναι εμφανείς οι μικρές, κοφτές πινελιές του ζωγράφου, ιδιαίτερα στις μεγάλες επιφάνειες του ουρανού και της θάλασσας, οι οποίες αλληλεπιδρούν η μία στην απόχρωση της άλλης. Η σύνθεση είναι βυθισμένη στη γαλαζωπή ομίχλη του πρωινού, μέσα στην οποία μετά βίας διακρίνονται οι φόρμες των πλοίων στο βάθος.

Η καταχνιά του πρωινού και η υγρασία της ατμόσφαιρας θαμπώνει το έργο και τα περιγράμματα, με αποτέλεσμα οι μικροσκοπικές μορφές των ανθρώπων στις βάρκες να μη γίνονται εύκολα αντιληπτές.

Τα χρώματα είναι φωτεινά και χαρούμενα, μεταδίδουν φρεσκάδα, ζωντάνια και αυθορμητισμό.

Στο πρώτο πλάνο υπάρχουν έντονες αντιθέσεις φωτεινών και σκούρων αποχρώσεων, ενώ στο πίσω πλάνο, ο πορτοκαλί ήλιος έρχεται σε αντίθεση με τον γαλάζιο-γκρίζο ουρανό. Παρόλο που η βάρκα είναι τοποθετημένη χαμηλά, βρίσκεται πάνω στον νοητό κατακόρυφο κεντρικό άξονα. Μπορεί ο ορίζοντας να είναι θολός και ασαφής, όμως υπάρχει προοπτική και βάθος.

Ο τρόπος απόδοσης της κίνησης των νερών της θάλασσας με τους ποικίλους χρωματισμούς, δίνει την αίσθηση της στιγμής που αντιλαμβάνεται ο Monet με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Είναι η στιγμή που θέλησε να αιχμαλωτίσει στα χρώματά του. Και αυτό είναι το μεγαλείο του έργου, ότι ο Monet έχει καταφέρει να εστιάσει στην αξία της στιγμής.

Κύριο χαρακτηριστικό του ιμπρεσιονισμού στη ζωγραφική είναι τα ζωντανά και φωτεινά χρώματα (με την αποφυγή του μαύρου), η χρήση των βασικών χρωμάτων με μικρή ανάμειξη μεταξύ τους, οι συνθέσεις σε εξωτερικούς χώρους και η έμφαση στην αναπαράσταση του φωτός και στο πώς ανακλάται αυτό πάνω στα αντικείμενα.

Η τεχνική του ιμπρεσιονιστή ζωγράφου συνίσταται στο να μην αναμειγνύει την μπογιά στην παλέτα και να μην ανακατεύει πολύ τα χρώματα. Αντίθετα, χρησιμοποιεί μικρές και κοφτές πινελιές που δεν επιτρέπουν την απεικόνιση πολλών λεπτομερειών.

Τόσο ο Monet όσο και οι υπόλοιποι ιμπρεσιονιστές καλλιτέχνες εστίαζαν στην απόδοση μιας και μόνο στιγμής στο ζωγραφικό τους έργο, σχεδόν σαν να πρόκειται για μια φωτογραφική λήψη.

Οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι δεν αναζητούν την απόλυτη ομορφιά όπως οι κλασικοί και δεν απεικονίζουν το συναίσθημα όπως οι ρομαντικοί. Τα χαρακτηριστικά του σκίτσου τους είναι αδρά. Το φινίρισμα –αποτέλεσμα της διεξοδικής επεξεργασίας της πινελιάς, που υιοθετούσαν οι ακαδημαϊκοί ζωγράφοι πάνω στον καμβά– εδώ απουσιάζει. Στηρίζονται ιδιαίτερα σε ένα συμπληρωματικό χρώμα που διαθέτει ισχύ και αυτονομία στο έργο.

Τα χρώματα δεν αναμειγνύονται και οι πινελιές του κάθε χρώματος είναι εμφανείς. Επίσης, δεν υπάρχει η συνηθισμένη ομαλή διαβάθμιση των τόνων, με αποτέλεσμα η σκηνή που απεικονίζεται να μην έχει την οπτική σαφήνεια ενός ρεαλιστικού έργου.

Στον ιμπρεσιονισμό, όλα έχουν να κάνουν με τη μελέτη του φωτός και του χρώματος. Ο βασικός συλλογισμός είναι ότι το χρώμα ενός αντικειμένου δεν είναι ποτέ σταθερό, αλλά μεταβάλλεται από την ποσότητα και ποιότητα του φωτός που δέχεται, όπως και από τις αντανακλάσεις γειτονικών χρωμάτων.

Όταν ένα χρώμα παρατίθεται δίπλα σε ένα άλλο, αλλάζει απόχρωση, όπως τα συμπληρωματικά χρώματα τα οποία γίνονται πιο έντονα.

«Αυτός ο πίνακας είναι ένα σύμβολο. Δεν είναι μόνο ένας πίνακας του Monet, αλλά το σύμβολο της γέννησης ενός από τα σπουδαιότερα καλλιτεχνικά ρεύματα στον κόσμο» επισημαίνει η Marianne Mathieu, υποδιευθύντρια και επικεφαλής των συλλογών του Μουσείου Marmottan Monet του Παρισιού, το οποίο διαθέτει τη μεγαλύτερη στον κόσμο έκθεση με πίνακες του διάσημου ζωγράφου.

Το έργο ”Impression, soleil levant” είναι ένα έργο σταθμός για το ιμπρεσιονιστικό κίνημα και αποτελεί την παραδοχή μιας νέας τάσης στη ζωγραφική τέχνη, αποκαλύπτοντας μέσα από τις αντανακλάσεις του φωτός τη μαγεία μιας φευγαλέας στιγμής με τρόπο απόλυτα φυσικό κι αισθαντικό, εκφράζοντας παράλληλα το άπιαστο και προσωρινό της εικόνας αλλά και της ζωής.

Πηγές: el.wikipedia.org, suprnovagr.blogspot.com, docplayer.gr, cityculture.gr, mixanitouxronou.gr, art22.gr

Επιμέλεια κειμένου: Ζωή Τσούρα

το διαβάσαμε εδώ