Δημήτρης Π.Καπετανόπουλος
Οργανωτικός Γραμματέας της ΕΠΟΝ Ανδραβίδας-Κάμπου
Πριν 75 χρόνια, σε ένα χωριό του Μωρηά , σε ένα διώροφο αρχοντικό σπίτι, αργά το βράδυ, δυο σκιές γλυστρούσαν δρασκελώντας την ψηλή αυλόπορτα. Μέσα, τους περίμενε στο κατώι, ο Δημήτρης.
Την άλλη μέρα ξημέρωνε 25 Μαρτίου 1943 και οι πρωτοπόροι της τοπικής οργάνωσης της ΕΠΟΝ, ήθελαν να τιμήσουν τον ξεσηκωμό των προγόνων τους. Ο Ντίνος και ο Χρήστος, άνοιξαν τα τριμμένα πανωφόρια τους και απίθωσαν στο τραπέζι, δυο μικρά ματσάκια προκηρύξεις... (Από το ανέκδοτο βιβλίο του Περικλή Καπετανόπουλου " Με τη χρυσή της νιότης πανοπλία").
Ένα μήνα πριν, είχε προηγηθεί η ίδρυση της ΕΠΟΝ, σε ένα μικρό σπιτάκι στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας στους Αμπελοκήπους.
Σε αυτή την ιστορική σύσκεψη πήραν μέρος οι οργανώσεις: Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), Αγροτική Νεολαία Ελλάδος, Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία, Ενιαία Μαθητική Νεολαία, Ένωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης, Θεσσαλικός Ιερός Λόχος, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία, Λεύτερη Νέα, Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος, Φιλική Εταιρεία Νέων, αντιπροσωπεία του ΕΑΜ Νέων Μακεδονίας, Πελοποννήσου και τα μέλη της Κ.Ε του ΕΑΜ Νέων, Αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου των φίλων της Νέας Γενιάς.
του Περικλή Καπετανόπουλου
δημοσιογράφου,ιστορικού.
Η ΕΠΟΝ, ήταν γέννημα μιας δύσκολης και φλογερής εποχής. Δεν εξέφρασε μόνο την αναγκαιότητα της ιστορικής στιγμής για μια ανώτερη μορφή μαζικής πάλης των νέων ενάντια στον ξένο εισβολέα, αλλά συμπύκνωσε στην κοσμοθεωρία και τη δράση της τα ιδανικά, για τη δημιουργία μιας νέας, καλύτερης κοινωνίας.
Μέσα απ' την ΕΠΟΝ, η νεολαία ενώθηκε ενάντια στο φασισμό, αλλά και ενάντια σε κάθε μορφή κοινωνικής καταπίεσης. Πάλεψε για την εθνική, αλλά και για την κοινωνική απελευθέρωση. Η μαζική συμμετοχή της νεολαίας στην ΕΠΟΝ αποτελεί, μια χωρίς προηγούμενο, ιστορική παρακαταθήκη για το νεολαιίστικο κίνημα.
Μέσα στους 18 μήνες που μεσολάβησαν από την ίδρυση της έως την απελευθέρωση της χώρας από τον ξένο ζυγό, κατόρθωσε να ενώσει στις γραμμές της 700.000 νέους και νέες, που "πολεμούσαν και τραγουδούσαν" για μια καλύτερη ζωή, σε μια λεύτερη, ανεξάρτητη και δημοκρατική Ελλάδα, που θα κατοχύρωνε τα βασικά δικαιώματα της νεολαίας για ψωμί, δουλειά, μόρφωση και πολιτισμό.
Η ΕΠΟΝ μπόλιασε μια ολόκληρη γενιά, με το πνεύμα του πατριωτισμού, και της πάλης ενάντια στο φασισμό, για την εθνική απελευθέρωση και ανεξαρτησία, για ένα φωτεινό μέλλον.
Πρωτοπόρα στάθηκε η ΕΠΟΝ και στην πολιτιστική δράση, που σφράγισε ανεξίτηλα τη δράση της. Οι οργανώσεις της ΕΠΟΝ στα χωριά στάθηκαν ένα μεγάλο σχολείο που φανέρωσε, πόσα μπορούν ν' αλλάξουν για το καλύτερο στα χωριά μας με τη νεολαιίστικη δράση. Οι ΕΠΟΝίτες σκορπούσαν κείνα τα χρόνια της μαύρης σκλαβιάς το χαμόγελο, το τραγούδι, το θέατρο.
Το ΕΠΟΝίτικο πνεύμα, αναμορφωτικό, δημιουργικό, αισιόδοξο, απλώθηκε παντού, έφτασε και στο πιο μικρό χωριό κι άνοιξαν οι κλειστές, μέχρι τότε για τους πολλούς, πόρτες του πολιτισμού και της μόρφωσης .
Η ΕΠΟΝ του Κάμπου
Στο κάμπο της Ηλείας, όπως και σε όλη την Ελλάδα, οι ΕΠΟΝίτικες οργανώσεις ανέπτυξαν ένα πλατύ δίκτυο πολιτιστικών δραστηριοτήτων, και σε πολλές περιπτώσεις σφράγισαν την πρωτοπόρα δράση τους, με την θυσία των νεαρών αγωνιστών.
Στην Αμαλιάδα, την Ανδραβίδα, τα Λεχαινά , τη Γαστούνη , το Σταφιδόκαμπο (Μπράτι), την Αγία Μαύρα (Σαμπάναγα), το Τραγανό και τα άλλα χωριά, η ΕΠΟΝ σημείωσε σπουδαία πολιτιστική και αντιστασιακή δραστηριότητα.
Στην Ανδραβίδα ο ΕΑΜίτης δάσκαλος Τάσος Παπαδάτος (δολοφονήθηκε από τον ταγματασφαλίτη Αετό το 1944) δημιούργησε τον πρώτο πυρήνα την ΕΠΟΝ, οργανώνοντας πρώτα δύο νεολαιους: το Ντίνο Βαρβαρέσο και Δημήτρη Καπετανόπουλο.
Σε λίγο σχηματίστηκε το πρώτο Γραφείο της ΕΠΟΝ Ανδραβίδας από τους: Ντίνο Βαρβαρέσο Α Γραμματέα, Δημήτρη Καπετανόπουλο Β Γραμματέα, Χρήστο Γκουτζουρή, Ντίνο Γώτη, Νίκο Δημάκη και Χρήστο Καπατσούλια.
Στις αναμνήσεις του από την Εθνική Αντίσταση ο Ντίνος Βαρβαρέσος Α Γραμματέας της ΕΠΟΝ Ανδραβίδας αναφέρει σχετικά με την ένταξη του στο αντιστασιακό κίνημα:
« Η πρώτη στιγμή και η πρώτη αποκάλυψη, η πρώτη μύηση έγινε από το παλιό δάσκαλο μου Τάση Παπαδάτο. Μαζί με κάποιον άλλον, βρεθήκαμε στο γραφείο του Δημοτικού μας Σχολείου, νύχτα βέβαια, και εκεί έγινε το μυστήριο.
Μυηθήκαμε στο κίνημα Εθνικής Αντίστασης. Ορκιστήκαμε. Και το καρδιοχτύπι, η συγκίνηση, τα καινούρια που μας εμπιστεύτηκε ο δάσκαλος μεσ' στο σκοτάδι και τη σιωπή του περιβάλλοντος, μας μετέφεραν αιώνες πίσω, κι' ένιωσα σαν ...φιλικός».
Στο αδημοσίευτο αρχείο του ο αντιστασιακός Δημήτρης Καπετανόπουλος, οργανωτικός Γραμματέας της ΕΠΟΝ Ανδραβίδας και στην απελευθέρωση φρούραρχος του ΕΛΑΣ, σημειώνει :
«Η οργάνωση μας έγινε μια από τις καλύτερες οργανώσεις του νομού Ηλείας. Με πλούσια δράση σε όλους τους τομείς. Στις μαύρες εκείνες μέρες κάναμε ότι μπορούσαμε για να απαλύνουμε το πόνο και τη δυστυχία των συμπολιτών μας, οργανώνοντας λαϊκά συσσίτια και εράνους υπέρ των απόρων. Δημιουργήσαμε και θεατρικό τμήμα για την ψυχαγωγία.
Ανεβάζαμε έργα πατριωτικά που να εμψυχώνουν τον κόσμο, στο καφενείο του Αλέξη Τσουραπά που είχε θεατρική σκηνή. Οι εισπράξεις πήγαιναν για τους φτωχούς. Όποιος δεν είχε λεφτά να πληρώσει το εισιτήριο, την άλλη μέρα γυρίζαμε στις γειτονιές και μας έδιναν αυγά-καλαμπόκι-στάρι-βρώμη και ότι είχε ο καθένας.
Το θέατρο μας έδωσε πολλά στο χωριό μας και όλα αυτά χάρις στους ΕΠΟΝίτες ερασιτέχνες ηθοποιούς, ανάμεσα στους οποίους και οι : Ντίνος Βαρβαρέσος, Βασίλης Γρηγορόπουλος, Ντίνος Γώτης, Ντίνος Νταντής, Γιάννης Γκουτζουρής, Φώτης Γκουτζουρής...και φυσικά του λόγου μου, κάτω από την καθοδήγηση του γραμματέα του Δήμου Ανδραβίδας Μιχάλη Μαργαρίτη, που καταγόταν από την Πάτρα. Και αυτό γινόταν κυριολεχτικά κάτω από την μύτη των Γερμανών, που είχαν εγκατασταθεί στα Λεχαινά».
Η ΕΠΟΝ του Κάμπου κινήθηκε δραστήρια και προσέφερε πολλά στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
Η εφημερίδα «ΣΑΛΠΙΣΜΑ» που κυκλοφορούσε το Νομαρχιακό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ Ηλείας, στο φύλλο της 5 Νοέμβρη 1943, αναφέρεται στη συμβολή της ΕΠΟΝ, τόσο στην τιμωρία των εθνοπροδοτών, όσο και στην οικονομική ενίσχυση των ανταρτών του ΕΛΑΣ:
«...Συνελήφθη στην Αμαλιάδα από άνδρες του εφεδρικού ΕΛΑΣ ένα από τα κεφάλια της αντίδρασης και οδηγήθηκε στην παρά πάνω ελεύθερη περιοχή. Από κει επονίτες τον τράβηξαν προς το Σύνταγμα όπου καθώς μαθαίνουμε έκανε έμπρακτη δήλωση μετανοίας. Στη σύλληψη του συνέβαλε και η ΕΠΟΝ.
-Στη Γαστούνη επονίτες εξυλοκόπησαν ένα ρουφιάνο των Ιταλών κι έναν λωποδύτη πούχε κλέψει έξη οκάδες στάρι. Κατάσχεσαν τα λεφτά πούχε πάρει απ' το στάρι ο λωποδύτης και τα επέστρεψαν στον κάτοχο τους.
-Στου Σαμπάναγα και Μπουχιώτη έγινε στο πανηγύρι του Αγίου Δημητρίου πλατύς έρανος για την ενίσχυση των οικονομικών της ΕΠΟΝ Κάμπου.
-Η «Φλόγα» ρουφήχτηκε κυριολεχτικά στο Κάμπο. Πολλοί πατριώτες ζήτησαν να γραφτούν μόνιμοι συνδρομητές.
...Στη Γαστούνη συνελήφθη από επονίτες ύποπτος που βγήκε από το σπίτι κάποιου αντιδραστικού μ' 'ένα τράστο στον ώμο. Κατάσχεσαν ένα σημείωμα που βρήκαν απάνω του και τον ανάγκασαν να τους αποκαλύψει ορισμένα στοιχεία.»
Η εξαιρετικά δραστήρια οργάνωση της ΕΠΟΝ Ανδραβίδας-Κάμπου προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, την αντίδραση των Γερμανών και των ταγματασφαλιτών.
Έτσι άρχισαν τα μπλόκα, σε κάθε χωριό του Κάμπου με διπλό στόχο: Από τη μια την σύλληψη των στελεχών της Αντίστασης και από την άλλη την συγκέντρωση εργατών για καταναγκαστική εργασία στις πολεμικές οχυρώσεις των Γερμανών.
Η εφημερίδα «ΤΟ ΣΑΛΠΙΣΜΑ» στο φύλλο της 22 Μάη 1944 γραφεί:
«Μαθαίνουμε πως στον Κάμπο συνεχίζεται το παιδομάζωμα. Οι μπόγιδες για νάχουν περισσότερες επιτυχίες στην αρπαγή των νέων που τους προόριζαν για τα έργα εθέσπισαν έναν καινούργιο τρόπο στο μάζωμα.
Βγαίνουν το βράδυ, χωρίς να τους παίρνει χαμπάρι ο κόσμος και κάνουν αιφνιδιαστικές επιθέσεις στα καφενεία και σ΄όλα τα κέντρα που συχνάζουν νέοι.
Τους τσουβαλιάζουν σ' αυτοκίνητα και τους τραβάνε για την Κυλλήνη. Εκεί οι νέοι εργάτες λιμοκτονούν κυριολεκτικά.
Ο λαός και η Νέα Γενιά δεν πρέπει να αντιδρά σ'αυτές τις αρπαγές αλλά να διαμαρτυρηθεί έντονα και να ζητήσει επίμονα να λήξει αυτή η κατάσταση.
Φωνάχτε όλοι να σταματήσει το παιδομάζωμα.
Παράλληλα συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό οι επιδρομές ταγματασφαλιτών, σε Τραγανό, Ανδραβίδα, Λεχαινά, Καβάσιλα και Αμαλιάδα».
Επεσαν για την Ελλάδα
Οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης της Ανδραβίδας πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος, για την συμμετοχή τους στην Εθνική Αντίσταση για την απελευθέρωση της πατρίδας μας από το ξένο φασιστικό ζυγό. Σύμφωνα με τα στοιχεία του αρχείου της ΕΠΟΝ Κάμπου, εκτελέστηκαν η έπεσαν σε μάχες με τους Γερμανούς οι παρακάτω :
1.Γιαννακούλιας Νιόνιος, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
2.Συνοδινός Τάκης ΕΠΟΝ
3. Μπάτικας Παναγιώτης ΕΑΜ
Οι τρεις προαναφερθέντες πατριώτες εκτελέστηκαν στο μπλόκο της Ανδραβίδας που έγινε από τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες του Βαρθολομιού, στις 12 Ιούλη του 1944.
4.Παπαδάτος Τάσος, δάσκαλος. Από τους πρωτοπόρους ΕΑΜίτες της Ηλείας. Δολοφονήθηκε από τους ταγματασφαλίτες του Αετού το 1944.
5.Τσουραπάς Μανώλης. Μέλος του ΕΑΜ. Συνελήφθη σε επιδρομή των ταγματασφαλιτών στην Ανδραβίδα και απαγχονίστηκε από τον Αετό στο Βαρθολομιό το 1944.
6.Τσάκωνας Παναγιώτης . Ανταρτοεπονίτης της υποδειγματικής ομάδας του 3ου Τάγματος του 12ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Σκοτώθηκε σε ενέδρα Γερμανών και ταγματασφαλιτών στο Χελιδόνι Ηλείας στις 8 Ιούλη 1944.
7.Σκαμνάκης Αλέξιος(Καπετάν Ελατος). Καπετάνιος Διμοιρίας στο 3ο Τάγμα του 12ο Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Καταγόταν από την Ανδραβίδα και έμενε στα Λεχαινά. Συνελήφθη από ταγματασφαλίτες αιχμάλωτος στη μάχη των Δεμεστίχων στο χάνι Καρελιά-Κατσατέικα, ανακρίθηκε από χωροφύλακες και παραδόθηκε στους Γερμανούς οι οποίοι τον εκτέλεσαν επί τόπου στις 23-3-1944.
8.Γκουτζουρής Μάκης, πέθανε όμηρος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία το 1945.
9.Γαλούσης Ανδρέας από το Σταφιδόκαμπο (Μπράτι). Δολοφονήθηκε από τους ταγματασφαλίτες το 1944.
Ανταρτοεπονίτες: Πολεμάμε και τραγουδάμε
Πολύτιμη ήταν η συνεισφορά των ανταρτοεπονιτών μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ. Σε 32.000 υπολογίζονται οι επονίτες που βγήκαν στα βουνά και πολέμησαν τους χιτλεροφασίστες κατακτητές.
Σε 35.000 ανέρχονται οι επονίτες που εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ της Αθήνας και τα εφεδρικά τμήματα του ΕΛΑΣ. Και σ' αυτή τη μαχητική έξοδο, η νέα γενιά έδωσε πάνω από 1.300 νεκρούς, που πέσανε στις μάχες με τους Γερμανούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους.
Το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης, από το ζυμάρι της ΕΠΟΝίτικης νεολαίας, έπλασε μέσα στις γραμμές του λαϊκού στρατού, ένα νέο τύπο μαχητή, τον Ανταρτοεπονίτη του βουνού, τον ΕΠΟΝίτη-εφεδροελασίτη της πόλης. Αυτόν, που πολεμάει και τραγουδάει. Αυτόν, που ξέρει να μάχεται και να πεθαίνει για μια Ελλάδα Λεύτερη, Ανεξάρτητη και Δημοκρατική.
Τέτοιοι αγωνιστές ήταν και οι έξη ανταρτοεπονίτες της υποδειγματικής ομάδας του 3ου τάγματος του 12ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, που στις 8 Ιουλίου 1944 σκοτώθηκαν σε ενέδρα Γερμανών και ταγματασφαλιτών στο Χελιδόνι Ηλείας .
Αναφέρω για την ιστορία τα ονόματα τους :
1.Λοχίας Διονύσιος Κολόκας από το Λαμπέτι
2. Παναγιώτης Τσάκωνας από την Ανδραβίδα Ηλείας
3. Σόλων Παπαδάτος από το Βούναργο
4. Ξενοφών Πατήρης από το Πύργο
5. Ανδρέας Μπιλάλης από τη Μυρτιά
6. Δημήτρης Ζορμπάς από το Καράτουλα.
Στα Λεχαινά υπήρχε γερμανική στρατιωτική δύναμη μόνιμα εγκατεστημένη. Κάτω από τη μύτη των κατακτητών οι ΕΠΟΝίτες των Λεχαινών ανέπτυξαν σημαντική δράση.
Αρκετοί πήραν το δρόμο του βουνού και εντάχθηκαν στον μόνιμο ΕΛΑΣ. Ανάμεσα τους και ο Γιάννης Πονήρης (Καπετάν Ξάνθος). Τέσσερις λεχαινίτες ΕΠΟΝίτες που συμμετείχαν στη θεατρική ομάδα του Επαρχιακού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ Κάμπου συνελήφθησαν στη Γαστούνη(όπου είχαν πάει για να δώσουν παράσταση) και εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες στις 21 Ιουνίου 1944 στη Λάκα του Χρέπα.
Πρόκειται για τους :
1.Άγγελο Ανδρουτσόπουλο
2. Θανάση Γενοβέζο
3.Ζωή Σουρανή
4. Βασίλη Τσαγκαράκη.
Επίσης σκοτώθηκε πολεμώντας μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, ο Σπύρος Γαίτσης, λοχίας του 2ου Ανεξάρτητου Ταγματος Ηλείας του 12ου Συνταγματος του ΕΛΑΣ.
Αντιστασιακος τυπος
Η Επαρχιακή Επιτροπή της ΕΠΟΝ Αμαλιαδας-Κάμπου εβγαζε την εφημεριδα «ΦΛΟΓΑ» σε μικρό σχήμα. Το 1ο φύλλο κυκλοφόρησε στις 20 Οκτωβρίου 1943.
Πέτρινα χρόνια
Τα χρόνια που ακολούθησαν μετά την απελευθέρωση στάθηκαν πέτρινα για το κόσμο της Αντίστασης.
Ο ΕΠΟΝίτης ποιητής Κώστας Γιαννόπουλος, μετά την απελευθέρωση έγραψε μια ποιητική τριλογία: «Το τελευταίο τραγούδι», «Νύχτες», «Από την απομόνωση».
Η τριλογία βραβεύτηκε στο 3ο Παγκόσμιο Φεστιβάλ της Νεολαίας (1951), αλλά ο ποιητής δεν ζούσε για να παραλάβει το βραβείο του. Εκτελέστηκε στην Αίγινα το 1948, για τη συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση.
Στο τελευταίο γράμμα του από το κελί της απομόνωσης των μελλοθανάτων ο Κώστας Γιαννόπουλος έγραψε το «Τελευταίο τραγούδι», που ήταν η συνέχεια της ΕΠΟΝ: «Διάπλατα, νιότη, τίναξε και σήκωσέ μας/, τέτοιοι ουρανοί, βαθιοί ουρανοί, δεν είδαμε ποτέ μας./ Ω! τώρα πια δεν είμαστε οι ανήμποροι κι αδύναμοι/ κι ούτε ένα σφίξιμο κανείς δε νιώθει στην καρδιά του./ Γυρτός κανείς, δειλός κανείς/ μονάχα ψηλομέτωποι,/ αγέρωχοι ανοίγουμε τα κάστρα του θανάτου./ Κι έτσι σεμνοί και αγέρωχοι σε μια καρδιά και δύναμη/ τα κάστρα του γκρεμίσαμε και σαν αϊτοί περνάμε./ Κι αφού στη φλόγα λιώσαμε κι όλοι μας σβήσαν οι καημοί, να με τον ίδιο θάνατο - το θάνατο πατάμε».
ΑΙΩΝΙΑ ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ ΣΤΗΝ ΗΡΩΙΚΗ ΓΕΝΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΝ!
Ο ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΝ
Με τη χρυσή της νιότης πανοπλία,
το θάρρος, την ορμή, τη λεβεντιά,
πετάμε στον αγώνα, στη θυσία,
για την Ελλάδα, για τη λευτεριά.
Καμαρωτά, χαρούμενα τα νιάτα,
σαν σε χορό, βαδίζουν πάντα εμπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γιομάτα,
κ' είναι το πέρασμα τους όλο φως.
Τα νιάτα είμαστε μείς, της γης η ελπίδα,
αλί του π' αντικρύ μας θα σταθεί.
Μελίσσι από την κάθε μια πατρίδα,
κινάμε να λυτρώσουμε τη γη.
Στο φράχτη της σκλαβιάς, το πέρασμά μας
μια καταλύτρα θάν, νεροσυρμή.
Το δίκιο, η λευτεριά, για σύνθημά μας,
ποιος θα μας αντικόψει την ορμή;
Των ταπεινών τον πόνο και τη θλίψη
του σκλάβου τη βαθιά την οιμωγή
από τη γη, θα κάμουμε να λείψει
για να γενεί χιλιόμορφη η ζωή.
Καμαρωτά, χαρούμενα τα νιάτα,
σαν σε χορό, βαδίζουν πάντα εμπρός,
φλόγα, ζωή και θέληση γιομάτα,
κ' είναι το πέρασμα τους όλο φως.
Αύγουστος 1943.
