Από την Δευτέρα 2 Δεκεμβρίου τίθεται σε λειτουργία το Ευρωπαϊκό Σύστημα Επιτήρησης των Συνόρων (EUROSUR), το οποίο αποσκοπεί στον εντοπισμό μεταναστών που επιχειρούν να εισέλθουν στην κοινοτική επικράτεια, αλλά και στην πρόληψη διασυνοριακών εγκλημάτων, όπως η σωματεμπορία και η διακίνηση ναρκωτικών.  Κύπρος και Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στο EUROSUR

Σε πρώτη φάση, το σύστημα θα τεθεί σε ισχύ στα θαλάσσια και χερσαία σύνορα της Κύπρου, της Ελλάδας, της Βουλγαρίας, της Κροατίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Μάλτας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Ρουμανίας, της Σλοβενίας, της Φινλανδίας, της Ουγγαρίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Σλοβακίας και της Νορβηγίας, ενώ την 1η Δεκεμβρίου του 2014 θα επεκταθεί στο Βέλγιο, τη Γερμανίας, την Ολλανδία και τη Σουηδία.

Σύμφωνα με την Κομισιόν, τη ραχοκοκαλιά του EUROSUR αποτελούν «εθνικά κέντρα συντονισμού», μέσω των οποίων όλες οι εθνικές αρχές που είναι αρμόδιες για την επιτήρηση των συνόρων (π.χ. οι συνοριοφύλακες, η αστυνομία, η ακτοφυλακή, το Ναυτικό) υποχρεούνται να συνεργάζονται και να συντονίζουν τις δραστηριότητές τους. Στοιχεία σχετικά με συμβάντα στα εξωτερικά χερσαία και θαλάσσια σύνορα και με την κατάσταση και θέση των περιπολιών, καθώς και αναλυτικές εκθέσεις και πληροφορίες ανταλλάσσονται μεταξύ αυτών των εθνικών αρχών μέσω «εθνικών εικόνων της κατάστασης».

Η εν λόγω συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών επιτρέπει στο ενδιαφερόμενο κράτος μέλος να αντιδράσει πολύ ταχύτερα σε κάθε περιστατικό που έχει σχέση με παράνομη μετανάστευση, διασυνοριακό έγκλημα ή κίνδυνο για τη ζωή μεταναστών.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τον έλεγχο των συνόρων, FRONTEX, θα παίζει σημαντικό ρόλο στη συγκέντρωση και ανάλυση των πληροφοριών που συλλέγουν τα κράτη μέλη για τη διαμόρφωση της «ευρωπαϊκής εικόνας της κατάστασης». Χάρη στις πληροφορίες αυτές θα εντοπίζονται αλλαγές δρομολογίων ή νέες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται από τα εγκληματικά δίκτυα. Επιπλέον, ο FRONTEX βοηθά τα κράτη μέλη στην ανίχνευση μικρών σκαφών, συνεργαζόμενος στενά με άλλους οργανισμούς της ΕΕ, όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια στη Θάλασσα και το Δορυφορικό Κέντρο της ΕΕ.

Χάρη στο EUROSUR τα κράτη μέλη θα αντιδρούν ταχύτερα όχι μόνο σε μεμονωμένα περιστατικά, αλλά και σε κρίσιμες καταστάσεις στα εξωτερικά σύνορα. Για το σκοπό αυτό, τα εξωτερικά χερσαία και θαλάσσια σύνορα διακρίνονται σε «τμήματα συνόρων», τα οποία χαρακτηρίζονται ως χαμηλού, μέτριου ή υψηλού «επιπέδου επιπτώσεων», όπως οι φωτεινοί σηματοδότες. Με αυτόν τον τρόπο θα εντοπίζονται τα επικίνδυνα σημεία των εξωτερικών συνόρων, και θα αναλαμβάνεται τυποποιημένη δράση σε εθνικό και, εάν χρειάζεται, σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Όπως επισημαίνει η Κομισιόν, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο. Για παράδειγμα, πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στα ευάλωτα άτομα, όπως είναι τα παιδιά, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ή τα πρόσωπα που έχουν ανάγκη από επείγουσα ιατρική βοήθεια.

Ο κανονισμός του ΕUROSUR ορίζει σαφώς ότι τα κράτη μέλη και ο FRONTEX πρέπει να τηρούν πλήρως τις αρχές της μη επαναπροώθησης και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας κατά την αντιμετώπιση ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας. Δεδομένου ότι η ανταλλαγή πληροφοριών στο πλαίσιο του EUROSUR περιορίζεται σε επιχειρησιακές πληροφορίες, όπως ο εντοπισμός περιστατικών και οι περιπολίες, η δυνατότητα ανταλλαγής προσωπικών δεδομένων θα είναι πολύ περιορισμένη.

«Το σύστημα EUROSUR αποτελεί μια πραγματικά ευρωπαϊκή απάντηση στο πώς μπορούν να σωθούν ζωές μεταναστών που ταξιδεύουν σε ασφυκτικά γεμάτα σκάφη τα οποία δεν πληρούν τις απαιτήσεις ασφάλειας, ώστε να αποφευχθούν νέες τραγωδίες στη Μεσόγειο, και στο πώς μπορεί να σταματήσει η μεταφορά ναρκωτικών με ταχύπλοα», δήλωσε η Επίτροπος για τις εσωτερικές υποθέσεις Σεσίλια Μάλμστρομ, προσθέτοντας ότι όλες αυτές οι πρωτοβουλίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την έγκαιρη ανταλλαγή πληροφοριών και τις συντονισμένες προσπάθειες των εθνικών και των ευρωπαϊκών υπηρεσιών.

O Big brother των συνόρων;

Σε ένα μεγάλο δωμάτιο χωρίς παράθυρο βρίσκεται το επιχειρησιακό κέντρο του Eurosur, του νέου ηλεκτρονικού κέντρου παρακολούθησης των συνόρων της ΕΕ, στην έδρα της Frontex στη Βαρσοβία. Σε ένα μόνιτορ με έναν τεράστιο γεωγραφικό χάρτη της Ευρώπης, υπάρχουν πολλές μικρές κόκκινες κουκίδες. Κάθε μία σημαίνει και κάτι το διαφορετικό, είτε ότι στο συγκεκριμένο σημείο εντοπίστηκε πλοιάριο με λαθρομετανάστες από την Αφρική ή ότι συνελήφθησαν διακινητές.
«Το βασικό χαρακτηριστικό του Eurosur συνίσταται στο να διαθέτει ένα δίκτυο παρακολούθησης για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και την προστασία των ανθρώπων που κινδυνεύουν στη θάλασσα», λέει ο Μίχαελ Γιούριτς, συντονιστής του προγράμματος.
Στην ουσία το σύστημα θα μπορεί να δίνει πιο συγκεκριμένες πληροφορίες για το φαινόμενο της λαθρομετανάστευσης, ώστε να μπορούν οι αρχές να αντιδρούν πιο γρήγορα σε ατυχήματα στη θάλασσα, όπως αυτό που έγινε πρόσφατα στα ανοιχτά της νήσου Λαμπεντούζα με 390 νεκρούς.
Η ΕΕ θα διαθέσει 144 δις ευρώ μέχρι το 2020 για τη λειτουργία του Eurosur με τη βοήθεια υψηλής τεχνολογίας. Ελικόπτερα, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και δορυφόροι θα δίνουν πολύτιμες πληροφορίες. Όπως διευκρινίζει ο Μίχαελ Γιούριτς εξαρτάται από το κάθε κράτος ? μέλος το ποιες πληροφορίες θέλει να δώσει σε εταίρους του. «Αν για παράδειγμα οι Έλληνες θέλουν να μάθουν τί ακριβώς συνέβη στα ανοιχτά της Λαμπεντούζα, τότε θα πρέπει να υπογράψουν συμφωνία με τους Ιταλούς». Επίσης εναπόκειται στη δικαιοδοσία των μεθοριακών αρχών κάθε κράτους ? μέλους, εάν προτίθενται να ενημερώσουν για όλα τα περιστατικά.
«Δεν έχει σαφή ρόλο»
Πρέπει να σώζει ζωές λέει ο ακτιβιστής Βέντσελ Μιχάλσκι "Πρέπει να σώζει ζωές" λέει ο ακτιβιστής Βέντσελ Μιχάλσκι
Πάντως όταν ανακαλυφθεί αναποδογυρισμένο πλοίο με λαθρομετανάστες, χρειάζονται έξι ώρες μέχρις ότου φτάσουν οι διασώστες επί τόπου. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η οργάνωση προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Rights Watch υποστηρίζει ότι η Frontex δεν έχει σαφές σχέδιο για το ρόλο της Eurosur.
«Η Frontex είναι στην πραγματικότητα ο Big Brother του μεσογειακού χώρου, γιατί ο στόχος είναι να απομακρύνει τους λαθρομετανάστες από τα σύνορα της ΕΕ», λέει ο Βέντσελ Μιχάλκσι, από το παράρτημα Βερολίνου της οργάνωσης. «Εμείς πιστεύουμε ότι θα πρέπει να αλλάξει ρόλο και να σώζει ζωές από το θάνατο».

Εάν πράγματι μπορεί να σώζει ζωές, θα το δούμε από αύριο.  Ως πρώτο βήμα οι χώρες της Ένωσης που συνορεύουν με τρίτες χώρες δημιούργησαν μια εθνική υπηρεσία συντονισμού. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το σύστημα μπορεί να λειτουργήσει καλά μόνο με τη συνεργασία των εθνικών μεθοριακών υπηρεσιών.