«Ως χαρίεν εστ? άνθρωπος όταν άνθρωπος ή» (πόσο όμορφος είναι ο άνθρωπος, όταν είναι άνθρωπος). Με αυτό το υπέροχο επιφώνημα ο ποιητής Μένανδρος (342-291 π.Χ.) θαύμασε αυτό το ανεκτίμητο δημιούργημα, τον άνθρωπο. Πότε, όμως, αυτό το ον είναι χαρίεν; Τότε και μόνο, όταν είναι άνθρωπος. Όταν πραγματώνει το σύνολο των ανθρωπιστικών αξιών που δικαιώνουν το περιεχόμενο του ονόματός του(1).
Ο άνθρωπος γίνεται άνθρωπος μόνο ανάμεσα στους ανθρώπους. Με την παιδεία, που τον βοηθάει να ολοκληρώνει τις προδιαγραφές του είδους του. Με πιο απλά λόγια να σκέφτεται και να μιλάει σωστά, να σιωπά με σύνεση και να πράττει. Έγραφε ο ποιητής Π. Κυπαρίσσης : «Η πράξη, η μόνη εφικτή επανάσταση. Να κάνεις καλά τη δουλειά σου και να είσαι δοτικός. Πράξη δοτική είναι αυτή του εμπνευσμένου δασκάλου, στο δημοτικό και νηπιαγωγείο, που οδηγεί ψυχές και τις κινεί στη γνώση και στην ομορφιά. Πράξη που γεννάει πολίτες, όχι υπηκόους». (2)
Η παιδεία εδραιώνει την ώριμη λογική και παραλλήλως την αναγκαία ωρίμανση του συναισθήματος. Αυτά τα δύο βασικά στοιχεία είναι οι πηγές της ευτυχίας του ανθρώπου. Δεν είναι η πολυμάθεια, ακόμα λιγότερο η πολυπληροφόρηση, όπως συμβαίνει στις μέρες μας.
Παιδεία είναι η μόρφωση, αυτό που μένει τελικά μέσα μας, όταν ξεχάσουμε εκείνα που ξέρουμε.
Κατά τον Αριστοτέλη, παιδεία είναι η «περί τα ανθρώπεια
φιλοσοφία» (Ηθικά 1181Β, 12). Πρέπει να πλουτίζεται συνεχώς με τα δρώντα στοιχεία της κλασσικής παράδοσης, ώστε αυτά να αφομοιώνονται, κυρίως, όμως, να γίνονται αντικείμενο παίδευσης των νέων.
Βεβαίως, υπάρχει και υποστηρίζεται τις τελευταίες δεκαετίες (και φαίνεται μάλιστα να επικρατεί) η αντίθετη άποψη. Ότι η παιδεία πρέπει να αποσκοπεί στην κατασκευή υποτελών ατόμων και μάλιστα σε γραμμή παραγωγής, ότι παιδεία είναι η εμπέδωση του κυριαρχικού ρόλου της τεχνολογίας, της πληροφορικής, των ξένων γλωσσών και ότι είναι αναγκαία η σύνδεσή της με τα συμφέροντα των πολυεθνικών εταιρειών και των μεγάλων ομίλων.
Επομένως, παιδεία δεν είναι η γνωστική πραγματικότητα, που αντλεί γνώσεις και δύναμη από το σύνολο των αιώνων και συντελεί στη διάπλαση ήθους, αλλά μια απλή, μηχανιστική, άνευρη και συνειδητά κατευθυνόμενη διαδικασία υπονόμευσης της λογικής.
Κατά την ίδια θεωρία, πρόσβαση στην κλασσική παιδεία μπορούν να έχουν μόνο οι κανακάρηδες των πλουσίων, εάν το επιθυμούν. Και επειδή είναι αδύνατον να καλυφθούν οι ανάγκες τους αποκλειστικά και μόνο με τα τέκνα τους, δίνουν ορισμένες «ευκαιρίες» και στα τέκνα των κατώτερων τάξεων, όχι για να μορφωθούν, αλλά για να εξειδικευθούν, υπό τον όρο ότι διά βίου θα υπηρετούν τα συμφέροντά τους.
Έγραφε ένας σημαντικός λόγιος : «Μόνο μικρά νομίσματα έχει στην τσέπη του ο φτωχός, μόνο μικρές ιδέες έχει στο κεφάλι του ο απαίδευτος, ωστόσο υπάρχουν και πολλοί που είναι χειρότεροι και απ? τους απαίδευτους. Είναι αυτοί που χρειάστηκαν πολλές σπουδές για να μείνουν αμόρφωτοι». (3)
Ας θυμηθούμε τούτο : ο Λένιν τελείωσε το Γυμνάσιο με άριστα στα ελληνικά. Σήμερα σε μία βιβλιοθήκη της Στοκχόλμης δείχνουν με περηφάνια τα δώδεκα αρχαία βιβλία, που καταβρόχθισε μέσα σε δύο μήνες, γεμίζοντας τα περιθώριά τους με σημειώσεις. Ο δε Μαρξ «παρέμενε πάντα προσηλωμένος στους Αρχαίους Έλληνες κι ήταν έτοιμος να διώξει με το μαστίγιο από τον ναό του πολιτισμού κάθε άθλια ύπαρξη που ήθελε να στρέψει τους εργάτες ενάντια στην αρχαία κληρονομιά», έγραφε ο Κάρολος Μέρινγκ, που τον ήξερε καλά (4).
Αξίζει τον κόπο να τελειώσουμε τούτο το σημείωμα με τα λόγια ενός σύγχρονου κομμουνιστή διανοούμενου, του Ζαν Λουί Λεσέρκλ (JeanLouisLecercle) :
«Πολλοί φαντάζονται ότι οι κομμουνιστές θα ήταν υποστηρικτές μόνο ενός καθαρά μοντέρνου μαθήματος. Όμως, αν είχε υιοθετηθεί το κομμουνιστικό σχέδιο, το μάθημα των κλασσικών γλωσσών θα έπαιρνε νέα ώθηση. Σημαντικός αριθμός παιδιών από τον λαό θα έρχονταν για πρώτη φορά σε επαφή με ένα μάθημα, από το οποίο ως τώρα ήταν αποκλεισμένα. Σήμερα σπουδάζουν Ελληνικά και Λατινικά μόνο τα παιδιά των πλουσίων οικογενειών, όχι γιατί είναι ιδιαίτερα προικισμένα ή γιατί έχουν ενδιαφέρον ξεχωριστό γι? αυτό το είδος σπουδών, αλλά γιατί αυτό είναι έκφραση ταξικού προνομίου».
Και ιδού το συμπέρασμα του Λεσέρκλ : «Η αντίδραση ονειρεύεται ένα σχολείο αμερικανικού τύπου, που βγάζει τεχνικούς στενά ειδικευμένους, χωρίς γενική καλλιέργεια και, επομένως, άτομα που επηρεάζονται ευκολότερα και είναι λιγότερο ικανά να δουν καθαρά τα ψέματα της άρχουσας τάξης» (5).
Οι παραπάνω σκέψεις ήρθαν στον νου μας ακούγοντας γνωστή τηλεοπτική «δημοσιογράφο» στο πρόσφατο ντιμπέιτ να ρωτά τον πρώην πρωθυπουργό εάν συμφωνεί στη σύνδεση της παιδείας με την αγορά. Αντί άλλης απαντήσεως ο κ. Τσίπρας θα έπρεπε να τις επαναλάβει τα παραπάνω λόγια του Λεσέρκλ ή κάτι ανάλογο.
Θα ήταν η μόνη αποστομωτική απάντηση σε μία ανόητη και υποβολιμιαία ερώτηση.
Εσείς, τι μάθατε ότι απάντησε;
Νίκος Καραβέλος Δικηγόρος ? Συγγραφέας
(1) και (3) Ιάσων Ευαγγέλου «Γνώση και Παιδεία» εκδ.
(2) Π. Κυπαρίσσης www.imerodromos.gr 7.9.2015
(4) Κάρολος Μέρινγκ Ο Μαρξ και η ιστορία της ζωής του
(5) Πηγή Σαράντος Ι. Καργάκος ΑΛΑΛΊΑ εκδ. GUTENBERG
