ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΠΑΝΤΑΖΗ*

Είναι βασικό καθήκον της πολιτείας να τηρεί την κοινωνική δικαιοσύνη και να αναλάβει την ευθύνη τόσο για τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που εμποδίζουν ή αδικαιολόγητα καθιστούν αδύνατη την εξασφάλιση όρων αξιοπρεπούς διαβίωσης και την άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Το κράτος είναι αναγκαία προϋπόθεση πραγμάτωσης της κοινωνικής δικαιοσύνης

Στις διάφορες συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το άτομο βρίσκεται στο επίκεντρο και αποτελεί υπέρτατη αξία. Κατόπιν έρχεται το κράτος, αλλά όχι αντιστρόφως. Αυτό δηλώνει ότι το κράτος έγινε για το άτομο, και όχι το άτομο για το κράτος (N. Bobbio). Τα ανθρώπινα δικαιώματα επομένως όχι μόνο ορίζουν τη σχέση πολίτη και κρατικής εξουσίας, αλλά και περιορίζουν την εξουσία του κράτους και συγχρόνως απαιτούν από αυτό να λαμβάνει θετικά μέτρα, ώστε να εξασφαλίζει ένα περιβάλλον που να επιτρέπει στο άτομο να απολαμβάνει τα δικαιώματά του. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί πάντα τη βασικότερη εγγύηση της ελευθερίας όλων των ατόμων, το αδιάψευστο κριτήριο της δημοκρατικότητας ενός κράτους, το μέτρο του πολιτισμού μιας κοινωνίας. Διαρκής επιδίωξη είναι η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Τα τελευταία χρόνια η ανθρώπινη αξιοπρέπεια προσβάλλεται και η διαφύλαξή της καθίσταται προβληματική. Αυξάνεται αλματωδώς ο πλούτος αλλά και ο αριθμός των ανθρώπων που δυστυχούν. Όλο και συχνότερα έρχονται στο φως χιλιάδες περιπτώσεις κοινωνικού αποκλεισμού.

Χιλιάδες άνθρωποι έχουν καταστεί «άνευ αξίας», επειδή δεν έχουν τίποτα να προσφέρουν τόσο ως παραγωγοί όσο και ως καταναλωτές, άλλοι ως φυσικά ή ψυχικά αδύνατοι ή ασθενείς, άλλοι, επειδή αδυνατώντας να πληρώσουν το ενοίκιό τους, βρέθηκαν άστεγοι στον δρόμο, άλλοι, επειδή αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν τη ζωή, κατέφυγαν στο αλκοόλ και στα ναρκωτικά, άλλοι, επειδή πούλησαν τα όργανά τους για να επιβιώσουν, εκπορνεύτηκαν και πρόσφεραν τους εαυτούς τους για την ικανοποίηση κάθε νοητής επιθυμίας, άλλοι, επειδή ενεπλάκησαν στην παρα-οικονομία, συνελήφθησαν να εγκληματούν και ανήκουν τώρα στο διογκούμενο σύστημα των σωφρονιστικών ιδρυμάτων.

Kοινωνικός αποκλεισμός και παραβίαση δικαιωμάτων οδηγεί στο γεγονός ότι ο άνθρωπος εξακολουθεί να υφίσταται σε ειδική μορφή αξιοπρέπειας, δηλαδή εμφανίζει πολλαπλή, συγκεκριμένη και αρνητική εικόνα προσβολής της αξιοπρέπειας και στέρησης δικαιωμάτων.

Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες, οι επερχόμενοι καιροί θα είναι δυσκολότεροι από ποτέ όσον αφορά την πραγμάτωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την εισαγωγή αποτελεσματικών μέτρων για την ικανοποίηση βασικών κοινωνικών και οικονομικών αναγκών. Κατόπιν τούτου, οι στόχοι και τα θέματα ενός συνταγματικού κράτους δικαίου δεν μπορούν να εξαντλούνται στην εξασφάλιση της ειρήνης στο πλαίσιο μιας κοινότητας μέσω της νομοθεσίας και στην εγγύηση χώρων ελευθερίας του ατόμου και της κοινωνίας μέσω της αναγνώρισης των δικαιωμάτων υπεράσπισης, συμμετοχής και βασικών δικαιωμάτων της ζωής.

Πολύ περισσότερο, το σύγχρονο κράτος δικαίου εκπληροί μόνο τότε τις σημαντικές πολιτικές και θεσμικές υποχρεώσεις του σχετικά με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αν δημιουργεί και εξασφαλίζει τις κοινωνικές, οικονομικές, υλικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές προϋποθέσεις, ώστε τα άτομα ή οι ομάδες να είναι σε θέση να βιώνουν τις συνταγματικές αναγνωρισμένες ελευθερίες και τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Μια πολιτική κοινότητα που λαμβάνει υπόψη την τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη μη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, θα πρέπει να ελέγχει αν υφίστανται οι προϋποθέσεις για μια αξιοπρεπή ζωή και αν τηρούνται ή τηρούνται μετά δυσκολίας τα δικαιώματα.

Σε αυτή την προοπτική είναι βασικό καθήκον της πολιτείας να τηρεί την κοινωνική δικαιοσύνη και να αναλάβει την ευθύνη τόσο για τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που εμποδίζουν ή αδικαιολόγητα καθιστούν αδύνατη την εξασφάλιση όρων αξιοπρεπούς διαβίωσης και την άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Το κράτος είναι αναγκαία προϋπόθεση πραγμάτωσης της κοινωνικής δικαιοσύνης. Δεν πρέπει επομένως να είναι μόνο δημοκρατικό και κράτος δικαίου, αλλά επίσης συνταγματικά κοινωνικό κράτος δικαίου. Μόνο σε συνδυασμό αυτών των αξόνων, οι οποίοι αναφέρονται στα ανθρώπινα δικαιώματα, γίνεται και η ιδέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αρχή της πολιτικής, κοινωνικής δικαιοσύνης.

Αυτό σημαίνει ότι το κράτος πρέπει να δημιουργήσει τις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές, περιβαλλοντικές και πολιτικές συνθήκες υπό τις οποίες καθορίζονται οι σχέσεις εργασίας, αποκτάται το εισόδημα κ.λπ., με στόχο τόσο τα άτομα όσο και η κοινωνία στο σύνολό της να ικανοποιούν τις βασικές ανάγκες τις οποίες έχει κάθε άνθρωπος.

Σε αυτές τις προϋποθέσεις περιλαμβάνονται επίσης η εξασφάλιση της ανθρώπινης ευημερίας σε όλες τις φάσεις της ζωής μέσα από τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, την ανάπτυξη υποδομών για τις μεταφορές και την επικοινωνία, το σύστημα υγείας, την προστασία του περιβάλλοντος, τη γενική ρύθμιση της οικιστικής κατάστασης και των κατασκευαστικών δραστηριότητων, την προώθηση της επιστήμης, της έρευνας και της πολιτιστικής ζωής. Ειδικότερα, σε αυτό ανήκει επίσης η ανησυχία για την παιδεία και την εκπαίδευση των μελλοντικών γενεών.

Όταν κάποιος είναι εκπαιδευμένος και μορφωμένος, δημιουργεί καλύτερη προϋπόθεση δυνατότητας να απολαμβάνει τα δικαιώματά του και να συμμετέχει ενεργά ως πολίτης.

*Ο Βασίλης Πανταζής είναι επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Email: [email protected]

από: Η ΑΥΓΗ