Είμαστε όλοι πρόσφυγες, έγραφε ένα τεράστιο πανό στο Ολυμπιακό Στάδιο πριν τον αγώνα της ΑΕΚ με τον ΠΑΣ Γιάννενα.
του Σπύρου Τζόκα.
Λίγο πριν ξεκινήσει ο ποδοσφαιρικός αγώνας οι ποδοσφαιριστές και των δύο ομάδων κράτησαν ένα λεπτό σιγή για τον ξεριζωμό των ελλήνων της Μικράς Ασίας στις 14 Σεπτεμβρίου του 1922?..93 χρόνια πριν.
93 χρόνια μετά?. μια ακόμα τραγωδία ήταν σε εξέλιξη?τραγωδία στο Φαρμακονήσι: 4 βρέφη και 11 ανήλικα παιδιά ανάμεσα στους 34 νεκρούς πρόσφυγες, όπου ανετράπη ξύλινο σκάφος που μετέφερε πρόσφυγες. Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Βεβαίως όχι.
Η ιστορία διδάσκει; Θα λέγαμε το μόνο που διδάσκει είναι ότι κανείς δεν διδάχθηκε ποτέ από αυτήν.
Υπάρχουν αναλογίες; Υπάρχουν. Και σκηνές που μοιάζουν. Ανταποκρίσεις σαν σε καρμπόν.
Σκηνές του τότε και αναλογίες με το σήμερα.
Ανταπόκριση τότε: ?Το χειρότερο ήταν οι γυναίκες με τα νεκρά παιδιά. Δε μπορούσαμε να τις πείσουμε να μας δώσουν τα πεθαμένα παιδιά τους. Είχαν τα παιδιά τους, νεκρά ακόμα και έξι μέρες, αλλά δεν τα εγκατέλειπαν. Δε μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Τελικά έπρεπε να τους τα πάρουμε με τη βία.?
Και ο στρατιώτης που πέρασε και περνάει από τη φωτιά και έζησε και ζει τον τρόμο, συνεχίζει να φωνάζει:
-Να φύγουμε?να φύγουμε γρήγορα?μην καθυστερείτε?κατεβαίνουν οι Τσέτες??.
Φόβος και πανικός παντού?.. κραυγές και κατάρες.. πρησμένα μάτια από τα δάκρυα?και φόβος, πολύς φόβος. Όλοι προσπαθούσαν να κάνουν κάτι, αλλά δεν ήξεραν τι ακριβώς?περιστρέφονταν χωρίς αποτέλεσμα.
Κανείς δεν γνώριζε αν θα είναι ζωντανός τις επόμενες ώρες. Και όλοι αυτοί που έταζαν λαγούς και πετραχήλια εξαφανίστηκαν?πουθενά?και πάλι ολομόναχοι. Στις κρίσιμες στιγμές πάντα αυτό κάνουν?.εξαφανίζονται.
Οι φωνές του στρατιώτη δεν σταμάτησαν?..ηχούσαν σαν καμπάνες και τρόμαζαν.
-Μην καθυστερείτε.. μην καθυστερείτε??
Οι φωνές σιγά, σιγά πλήθαιναν?η αγωνία μεγάλωνε. Η τρομακτική, βάναυση πορεία ενός λαού που ξεριζώθηκε από τον τόπο του και συνεχίζει να τρεκλίζει στον ατέλειωτο λασπωμένο δρόμο. Σκηνές που έχουν σημαδέψει την ψυχή του ελληνισμού. Λάθη και παραλείψεις που στοίχισαν ζωές?..εγκληματικές σκοπιμότητες και αδίστακτα συμφέροντα που λεηλάτησαν την ψυχή ενός λαού.
93 χρόνια και κάτι πέρασαν από τότε?και τώρα πάλι αντιμέτωποι με το θάνατο. Τρομερά πράγματα σε μια μόνο μέρα. Είχαν τελειώσει όλα?ούτε μπάντες, ούτε σημαίες, ούτε μεγάλα λόγια. Οι μεγάλες ιδέες λούφαξαν, οι ιεροκήρυκες κρύφτηκαν.
Ο λαός και πάλι μόνος στη μοίρα του?.ξεσπιτωμένος και κυνηγημένος. Πάλι από την αρχή?.στο ίδιο ταξίδι? στις συμφορές του ελληνισμού?στην καρτερικότητα του λαού, στην αδικία της ζωής, στα προδομένα όνειρα.
Στο αγαπημένο ποίημα του Κωστή Παλαμά,
«Παιδί το περιβόλι μου
Που θα κληρονομήσεις,
Όπως το βρεις κι όπως το δεις
Να μην το παρατήσεις.
Κι αν είναι κι έρθουν
Χρόνια δίσεκτα πέσουν καιροί οργισμένοι
Μη φοβηθείς το χαλασμό
Φωτιά τσεκούρι! Τράβα
Ξεμπερδεψέ το, χέρσωνε
Το περιβόλι, κόφτο
Και χτίσε κάστρο πάνω του
Και ταμπουρώσου μέσα
Για πόλεμο, για μάτωμα,
Για την καινούργια γέννα?»
Για την καινούργια γέννα?έλεγε ο ποιητής. Τέλος για το μικρασιατικό ελληνισμό.
Ένα ακόμα τέλος?..από τέλος σε τέλος.
Και μια ακόμα αρχή; Η κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας, των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, που αποτέλεσε σημείο αναφοράς, αλλά και ιδεολογία του έθνους συμπαρέσυρε και τις προσδοκίες και τα όνειρα?.συμπαρέσυρε και μια κοιτίδα του ελληνικού πολιτισμού. Οι συνέπειες της κατάρρευσης προκάλεσαν τραυματικές εμπειρίες και ανείπωτες τραγωδίες
Όλα είχαν κανονιστεί. Η μοιρασιά είχε γίνει?η δουλειά είχε τελειώσει. Παράπλευρες απώλειες οι άνθρωποι?..οι απλοί άνθρωποι?.ο απλός λαός?ο ευκολόπιστος και πάντα προδομένος που λέει και ο ποιητής.
Και τότε και τώρα: Οι αλλεπάλληλες τραγωδίες με χιλιάδες θύματα, είναι προφανές πως οφείλονται στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις των Αγγλογάλλων και των Γερμανών τότε και μετέπειτα των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ, με τη βοήθεια πάντα της πέμπτης φάλαγγας.
Περίπου 1.500.000 περίπου πρόσφυγες έρχονται στην Ελλάδα. Σωματικά και ψυχικά εξουθενωμένοι. Περιμένουν χέρι βοήθειας για να σταθούν στα πόδια τους. Πρόσφυγες, που στερούνταν τα πάντα και εικόνιζαν στα πρόσωπά τους την προηγηθείσα συμφορά. Να βοηθηθούν και να βοηθήσουν ήθελαν. Να ξαναζήσουν από την αρχή?.μια νέα γέννα.
Πάνω από τις στάχτες αναδύεται ο φοίνικας.
Και τώρα ο τόπος τους έμοιαζε με ξένο τόπο. Οι κυνηγημένοι πρόσφυγες, που έχασαν μέλη της οικογένειάς τους, έφθασαν στην Ελλάδα ανεπιθύμητοι.
Ανεπιθύμητοι, μέσα στις συμφορές τους. Ακόμα ένα τραύμα στα πολλά. Ένα από τα μεγαλύτερα αν όχι το μεγαλύτερο τραύμα που βίωσαν οι πρόσφυγες με την άφιξή τους στην Ελλάδα?? η υποδοχή που τους επιφύλασσε ο γηγενής πληθυσμός?? Γκιαούρηδες ή Ρωμιοί στη Μικρασία, Τούρκοι ή Τουρκόσποροιστην Ελλάδα.
Και στις δύο όμως περιπτώσεις αποτελούσαν το ξένο σώμα, μια ετερότητα που δεν «κολλάει» στο παζλ, μια παραφωνία για τη φανταστική ομοιογένεια του πληθυσμού, την οποία οι πρόσφυγες και μόνο με την παρουσία τους διαταράσσουν.
Είναι οι Τουρκόσποροι, οι γιαουρτοβαφτισμένοι, οι ογλούδες, οι πρόσφυγκες, οι Σμυρνιές και οι παστρικές. Ρατσιστικές πρακτικές αναδύονται, όπως η απαίτηση φασιστικών ομάδων να επιβληθεί στους πρόσφυγες διακριτικό σήμα, για να τους αναγνωρίζουν οι Έλληνες και να τους αποφεύγουν. Ως αποδιοπομπαίοι τράγοι, φορτώνονται εγκληματικές ενέργειες και θεωρούνται υπαίτιοι πολλών κακών.
Ένα χέρι βοήθειας περίμεναν για να σταθούν στα πόδια τους. Και να προσφέρουν?.να προσφέρουν πολλά. Και πρόσφεραν. Στα χωράφια, στα εργοστάσια δούλεψαν σκληρά και έδωσαν τεράστια ώθηση στη γεωργία και στη βιομηχανία. Πάλευαν καθημερινά με αξιοπρέπεια και με μεράκι και βοήθησαν το ελληνικό κράτος?παντού.
Η ελληνική οικονομία στηρίχθηκε και στους πρόσφυγες?.και στηρίχθηκε πολύ. Οι μικρασιάτες αποτελέσανε τον κινητήριο μοχλό της?..οι τουρκόσποροι, οι γιαουρτοβαφτισμένοι?? Αυτοί οι ελεεινοί?.
Τέλος, λοιπόν.?..η οθόνη έγραψε τέλος. Ήταν ένα οδυνηρό τέλος.
Το τέλος αυτό το έγραψε με δραματικούς τόνους ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος στην τελευταία της ζωής του επιστολής προς τον Βενιζέλο.
?Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το ελληνικό κράτος αλλά και σύμπαν το ελληνικό έθνος κατεβαίνει πλέον εις τον Άδη, από του οποίου καμία δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάσει και να το σώσει. Της αφαντάστου αυτής καταστροφής, βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί σας εχθροί, πλην και εσείς φέρετε μέγιστο της ευθύνης βάρος..?
Χαμός και ξεριζωμός συνοδεύουν την απώλεια της αρχαίας κοιτίδας του ελληνικού πολιτισμού. Οι πρόσφυγες γυμνοί, πεινασμένοι, φοβισμένοι και, αρκετές φορές εγκαταλελειμμένοι στην τύχη τους και ανεπιθύμητοι πάλευαν να επιβιώσουν.
Με την έκφραση της τραγωδίας στο πρόσωπο τους, με βουβό κλάμα εγκαταστάθηκαν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Αναζητούσαν κάποιο καταφύγιο?κάποιο στήριγμα. Να επιβιώσουν?.να ακουμπήσουν.
Και οι φωνές των ξεριζωμένων και τότε και σήμερα:
«Θα τα καταφέρουμε?..θα τα καταφέρουμε. Αυτή τη χρονιά θα αλλάξει η ζωή μας. Θα φύγουμε από τους πολέμους?θα ζήσουμε ειρηνικά. Κάποιοι δεν τα κατάφεραν. Αυτή η χρονιά δεν ήταν σαν τις άλλες?.ήταν χειρότερη.
Τα παιδιά όμως ακόμα ταξιδεύουν στη θάλασσα, μαζί με τα χάρτινα καραβάκια που έφτιαχναν, μαζί με τα όνειρά τους. «Εγώ θέλω ένα μικρό κουκλόσπιτο? να ζεσταθεί η κούκλα μου?»
