Βαγγέλης Χωραφάς
Πέντε πραξικοπήματα σε μόλις ένα χρόνο και υποχωρήσεις των δημοκρατικών θεσμών σε αρκετές χώρες. Το 2021 ήταν μια κρίσιμη χρονιά. Όσο για το 2022 υπάρχουν κίνδυνοι να ακολουθήσει την ίδια πορεία. Ήδη, στις 24 Ιανουαρίου ανακοινώθηκε η πρώτη απόπειρα πραξικοπήματος για το 2022, στην Μπουρκίνα Φάσο.
ΤΑ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΑ
Η Washington Post αναφέρεται σε «επιδημία πραξικοπήματος» [1], αφού το 2021 ήταν μια χρονιά κατά την οποία αρκετές χώρες βρέθηκαν στο χάος ενός πραξικοπήματος. Μάλι, Τσαντ, Σουδάν, Μυανμάρ, Γουινέα, στη συνέχεια η αναστολή της κατανομής των εξουσιών που διέταξε ο πρόεδρος στην Τυνησία και τελικά μια ανεπιτυχής προσπάθεια στον Νίγηρα.
Όπως αναφέρθηκε σε μελέτη του Πανεπιστημίου της Κεντρικής Φλόριντα και του Πανεπιστημίου του Κεντάκι [2], τα πραξικοπήματα του 2021 ήταν ρεκόρ για τον 21ο αιώνα και περισσότερα από αυτά που έγιναν τα τελευταία πέντε χρόνια.
Ο κόσμος γνώρισε πέντε επιτυχημένα πραξικοπήματα το 2021. Τέσσερα από αυτά έγιναν στην Αφρική. Στο Τσαντ, ο θάνατος στη μάχη κατά των ανταρτών από τη Λιβύη του ηλικιωμένου προέδρου Idriss Deby οδήγησε, στις αρχές του περασμένου Μαΐου, τους στρατιωτικούς να αναλάβουν την εξουσία εγκαθιστώντας ένα Μεταβατικό Στρατιωτικό Συμβούλιο που τοποθέτησε τον γιο του προέδρου, τον 37χρονο Mahamat Deby, επικεφαλής για δεκαοκτώ μήνες, καταργώντας εντελώς την Εθνοσυνέλευση.
Στο Μάλι, από την άλλη πλευρά, στα τέλη του ίδιου μήνα, μια εσωτερική διευθέτηση συσχετισμών από τη χούντα που είχε πάρει την εξουσία μόλις εννέα μήνες νωρίτερα, δημιουργώντας την Εθνική Επιτροπή για τη Σωτηρία του Λαού, οδήγησε στη σύλληψη του Προέδρου Bah Ndaw και του Πρωθυπουργού Moctar Ouane, ακολουθούμενη από την παραίτησή τους και τη μετέπειτα αποφυλάκισή τους. Ο αντιπρόεδρος Assimi Goïta ανακηρύχθηκε πρόεδρος και ο Choguel Kokalla Maïga διορίστηκε πρωθυπουργός.
Τον Σεπτέμβριο, στη Γουινέα, ανατράπηκε ο 83χρονος πρόεδρος Alpha Conde, ο οποίος βρισκόταν στην εξουσία από το 2010 και στην τρίτη θητεία του, παρά το ότι το Σύνταγμα που προβλέπει το πολύ δύο. Ο επικεφαλής των Ειδικών Δυνάμεων Doumbouya, ανακοίνωσε στην κρατική τηλεόραση ότι συνέλαβε τον πρόεδρο και ανέλαβε τον έλεγχο και την αντικατάσταση των κυβερνητών με στρατιωτικούς.
Τον Οκτώβριο ήταν η σειρά του πραξικοπήματος στο Σουδάν, δύο χρόνια μετά την κίνηση που ανέτρεψε τον Omar al-Bashir από τους στρατιωτικούς, που ήταν πρώην σύμμαχοί του.
Στην Ασία, τον Φεβρουάριο, ο στρατηγός Min Aung Hlaing, με την υποστήριξη του πρώην αντιπροέδρου Myint Swe (νυν προέδρου), ανέτρεψε την κυβέρνηση της Aung San Suu Kyi, που μπορεί να ήταν αμφιλεγόμενη, αλλά νομιμοποιημένη από τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές στη χώρα. Το αιματηρό πραξικόπημα προκάλεσε βία και εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες θανάτους αμάχων.
Στα προηγούμενα θα πρέπει να προστεθεί και το «συνταγματικό πραξικόπημα» της Τυνησίας μέσα από την αναστολή της κατανομής των εξουσιών που διέταξε ο πρόεδρος Kais Saied. Τον Σεπτέμβριο ο Saied διόρισε την Najlia Bouden ως νέα πρωθυπουργό.
Τον Μάρτιο έγινε απόπειρα πραξικοπήματος στον Νίγηρα, από μονάδες της Αεροπορίας, αλλά απέτυχε.
Όλα αυτά θα πρέπει να συσχετιστούν και με την εισβολή στο Καπιτώλιο που έγινε στις 6 Ιανουαρίου 2021.Την επίθεση διαδηλωτών που διαμαρτύρονταν για την υποτιθέμενη και ποτέ αποδεδειγμένη απάτη στην οποία απέδωσαν την ήττα του Ντόναλντ Τραμπ από τον Τζο Μπάιντεν. Η επίθεση στην καρδιά του δημοκρατικού συστήματος των ΗΠΑ και το χάος που δημιουργήθηκε ήταν ένα άνευ προηγουμένου σοκ για τις ΗΠΑ και τη Δύση.
Πώς εξηγούνται αυτά τα πραξικοπήματα; «Το γεγονός ότι έχουμε ισχυρές γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις. Το γεγονός ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει πολλές δυσκολίες στη λήψη σκληρών μέτρων. Ο αντίκτυπος και τα προβλήματα του Covid και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν πολλές χώρες από οικονομική και κοινωνική άποψη: αυτοί οι τρεις παράγοντες δημιουργούν ένα περιβάλλον στο οποίο ορισμένοι στρατιωτικοί ηγέτες αισθάνονται ότι έχουν πλήρη ατιμωρησία», είπε ο γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες, σε συνέντευξη Τύπου τον Οκτώβριο. «Μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν γιατί δεν θα τους συμβεί τίποτα», πρόσθεσε [3]. Παράλληλα υπάρχουν εμπλοκές που συχνά περιπλέκουν τη συλλογική και πολυμερή δράση, υπονομεύοντας την αποτελεσματικότητά της. Προφανής είναι η περίπτωση του Μάλι, όπου ένα πρόσφατο πραξικόπημα ακολούθησε ένα άλλο λίγους μήνες νωρίτερα και τώρα η ασφάλεια για τους ηγέτες του πραξικοπήματος θα παρέχονται από μια ιδιωτική εταιρεία μισθοφόρων Wagner, η οποία βρίσκεται πολύ κοντά στο Κρεμλίνο.
Πέρα από την ανάλυση του Γκουτέρες, οι λόγοι αυτής της επιδημίας πραξικοπημάτων δεν μπορούν να ενοποιηθούν. Υπάρχουν σημαντικοί τοπικοί παράγοντες πίσω από κάθε πραξικόπημα, αν και το γεγονός ότι έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια μιας παγκόσμιας κρίσης υγείας αποτελεί μια ενδιαφέρουσα συνιστώσα. Τα δεδομένα που αναλύθηκαν στην μελέτη «World Protests: A Study of Key Protest Issues in the 21st Century» [4], δείχνουν μια απότομη αύξηση του αριθμού των διαμαρτυριών το 2020, το πρώτο έτος της πανδημίας, υποδηλώνοντας ένα ευρύτερο επίπεδο παγκόσμιας πολιτικής αναταραχής.
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΤΑΘΕΙΑ
Οι εξελίξεις στη Λιβύη και στο Αφγανιστάν είναι γνωστές. Οι χώρες αυτές αποτελούν πηγές αστάθειας, η οποία θα συνεχίσει να υπάρχει και το 2022.
Οι διαδηλώσεις στη Λευκορωσία στα τέλη του 2021 και στο Καζακστάν στις αρχές του 2022 διδάσκουν ότι η χρησιμοποίηση κατασταλτικών μηχανισμών είναι μια επιλογή που γίνεται χωρίς δεύτερη σκέψη.
Εντάσεις, πραξικοπήματα και πολιτική ακινησία συσσωρεύονται, διευρύνοντας το χάος σε ένα πλαίσιο που έχει ήδη καθοριστεί από πολλές στρατηγικές κρίσεις των οποίων η οριστική επίλυση έχει παγώσει από τις Μεγάλες Δυνάμεις.
Από το λιμνάζον ζήτημα του Κασμίρ μέχρι τον πολιτικό δυϊσμό που επέβαλλαν οι ΗΠΑ στη Βενεζουέλα, από τη Συρία μέχρι το Ντονμπάς. Όλα αυτά συμβάλλουν στη διαδικασία ενίσχυσης της περιφερειοποίησης σε παγκόσμια κλίμακα, στην οποία αντανακλάται η αντιπαλότητα μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων.
Τα πραξικοπήματα του Μάλι και του Σουδάν ευνοούν τη Ρωσία. Ο θάνατος του Deby εξάλειψε έναν μεγάλο σύμμαχο της Γαλλίας και της Κίνας στο Σαχέλ. Το Πεκίνο, από την άλλη, παρακολουθεί προσεκτικά τη συμμετοχή της Μυανμάρ στον Νέο Δρόμο του Μεταξιού και φοβάται μια προσέγγιση του στρατού με τις Ηνωμένες Πολιτείες σε περίπτωση παρέμβασης.
Στην Ωκεανία, στα νησιά του Σολομώντα, βρίσκεται σε εξέλιξη μια προσπάθεια αποσύνδεσης από τη Δύση, που οδηγεί στη γέννηση ενός νέου κράτους στο νησί Μπουγκενβίλ μέσα από διαδηλώσεις που ξέσπασαν προς το τέλος της διετίας της κυβέρνησης του Manasseh Sogavare. Ο λόγος είναι η αποκήρυξη της Ταϊβάν υπέρ της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Ενώ το Πεκίνο μπορεί να εκμεταλλευτεί το χάος που έχει ξεσπάσει στα απομεινάρια της Γαλλίας της εποχής του ιμπεριαλισμού, τόσο στην Ωκεανία, στη Νέα Καληδονία, όσο και στα νησιά της Καραϊβικής, τη Γουαδελούπη και τη Μαρτινίκα, αλλά και στη Γαλλική Γουιάνα.
Η φτώχεια και η αντιμετώπιση της πανδημίας αποτελούν σοβαρούς παράγοντες για δυσαρέσκεια και συγκρούσεις, όμως και οι Μεγάλες Δυνάμεις ενισχύουν αυτές τις συγκρούσεις σε περιφερειακό επίπεδο, ενισχύοντας την αμφισβήτηση της κυριαρχίας διαφόρων χωρών.
Αυτή η τάση θα ενθαρρύνεται ολοένα και περισσότερο στο μέλλον, στο βαθμό που η παγκόσμια τάξη πραγμάτων θα γίνεται όλο και πιο άναρχη.
* O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής https://www.geoeurope.org/, δημοσιεύει καθημερινά πρωτοτυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (https://www.facebook.com/vangelis.chorafas).
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] https://www.washingtonpost.com/world/2022/01/04/sudan-myanmar-mali-coups/
[2] https://www.arresteddictatorship.com/global-instances-of-coups.html
[4] https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-030-88513-7#toc
