…Αθήνα και πάλι Αθήνα,
θάνατος ή λευτεριά,
στη βία ορθώνεσαι κάστρο,
συντρίβει η γροθιά σου τα ξένα θεριά…
Στίχος από τραγούδι του ΕΛΑΣ Αθήνας
του Περικλή Καπετανόπουλου
δημοσιογράφου-ιστορικού
29 Δεκέμβρη 1944. Τσουχτερό κρύο και χιονίζει. Οι ανατολικές συνοικίες έχουν πια ισοπεδωθεί από το πυροβολικό και τα αεροπλάνα των Εγγλέζων.
Τα τμήματα της ΕΛΑΣ (1η Ταξιαρχία) αμύνονται στη γραμμή Αη Γιάννης-Κατσιπόδι (Δάφνη)-Δουργούτι (Νέος Κόσμος)-Γούβα. Την επίθεση του εγγλέζικου πεζικού υποστηρίζουν 100 βαριά τάνκς, δεκάδες ρουκετοβόλα και πυροβόλα, ενώ ο στόλος βομβαρδίζει από το Φάληρο.
Η υπεροχή των Εγγλέζων σε άνδρες και δύναμη πυρός είναι συντριπτική.
Στις 9 το πρωί ξεκινούν οι «σύμμαχοι» την επίθεση με τάνκς και περνούν μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ. ΕΛΑΣίτες και Εγγλέζικο πεζικό ανακατεύονται, δεν υπάρχει πια γραμμή μετώπου.
Από την Ηλιούπολη έως την Καισαριανή, οι συνοικίες κατέχονται από τον ΕΛΑΣ και τους Εγγλέζους. Τα πυρομαχικά του ΕΛΑΣ τελειώνουν.
Οι ανατολικές συνοικίες έχουν απομονωθεί από το υπόλοιπο μέτωπο και δεν έχουν επαφή με τα υπόλοιπα τμήματα του Α Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας. Η διοίκηση της 1ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ μαζί με την 6η Αχτίδα Ανατολικών Συνοικιών του ΚΚΕ αποφασίζουν την υποχώρηση των τμημάτων του ΕΛΑΣ μέσω Υμηττού-Αστέρι προς Κορωπί και Λιόπεσι.
Μαζί με τις υπόλοιπες συνοικίες γνώρισε την «φροντίδα» των Εγγλέζων και η Ηλιούπολη.
Στις 17 Δεκεμβρίου άρχισαν να βομβαρδίζουν την Ηλιούπολη με τα κανόνια του πολεμικού τους στόλου και το πυροβολικό που είχαν μεταφέρει από το μέτωπο της Ιταλίας. Στις 24 Δεκέμβρη τα εγγλέζικα τάνκς φτάνουν στην Ηλιούπολη και αντιμετωπίζονται με επιτυχία από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ (λόχος Κρόνου).
Οι Εγγλέζοι που έχουν μεταφέρει από την Ιταλία 90.000 άνδρες, εκατοντάδες πυροβόλα και τάνκς, προσπαθούν να κυκλώσουν την 1η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ, υπερφαλαγγίζοντας την από το νότο. Στις 29 Δεκέμβρη οι Εγγλέζοι επιτίθενται στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ που είναι οχυρωμένες στο εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη.
Ο λόχος Ηλιούπολης του ΕΛΑΣ πολέμησε με τις υπόλοιπες δυνάμεις του 2ου Τάγματος του 2ου Συντάγματος στην οδό Φορμίωνος στο ύψος του Παγκρατίου.
Η δύναμη του είναι 60 μαχητές.
Η Ζωή Πετροπούλου είναι μια από τις μαχήτριες και παράλληλα έχει επιφορτιστεί με καθήκοντα νοσοκόμας.
Οι τραυματίες και οι νεκροί είναι πολλοί.
Μια διμοιρία με τον Βασίλη Χαλκιά επιλοχία του Λόχου και παλιό πολεμιστή του Ελληνοϊταλικού πολέμου, βρίσκεται οχυρωμένη μέσα σε μια μονοκατοικία.
Λίγο πριν φτάσει η διαταγή υποχώρησης, ένας εγγλέζικος όλμος χτυπά το σπίτι και τραυματίζει βαριά στα πόδια τον Βασίλη Χαλκιά. Ανάπηρος και από τα δύο πόδια θα οδηγηθεί μετά την Βάρκιζα στην εξορία.
Οι ΕΛΑΣίτες ξεκινούν να αποχωρούν από τις θέσεις τους οργανωμένα και με πλήρη τάξη, αφήνοντας μικρές ομάδες αποφασισμένων αγωνιστών να πολεμήσουν μέχρι θανάτου, για να διατηρήσουν την φυσιογνωμία της μάχης.
Στις 9.30 μ.μ αρχίζει η πορεία προς την κορυφογραμμή του Υμηττού, μέσα σε χιονοθύελλα.
Δυο χιλιάδες μαχητές του ΕΛΑΣ, τα στελέχη τν πολιτικών οργανώσεων καθώς και χιλιάδες μελών του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και της Εθνικής Αλληλεγγύης πορεύονται μέσα στη νύχτα και το σκοτάδι.
Η 6η Αχτίδα του ΚΚΕ σε έκδοση της το 1945, όταν οι μνήμες ήταν ακόμα πολύ νωπές, γράφει: ¨Με δάκρυα στα μάτια ΕΛΑΣ και λαός άφηναν τα άγια χώματα της ανατολικής Αθήνας. Τα χώματα τα ποτισμένα με τόσο αίμα και δάκρυα.
Οι στρατιωτικές μονάδες υποχωρούν σε πλήρη τάξη, χωρίς ν΄αφήνουν στα χέρια του εχθρού ούτε μια σφαίρα.
Η ένδοξη στρατιά των λαϊκών αγωνιστών περνώντας μπροστά απ΄τις μπούκες των πολυβόλων και των πυροβόλων του εχθρού αρχίζει ν΄ανεβαίνει τον Υμηττό μέσα σε πυκνή χιονοθύελλα.
Μαχητές με το πολυβόλο στην πλάτη βοηθάν τους γέρους και τις γριές να σκαρφαλώσουν τα κατσάβραχα. Νοσοκόμες και γιατροί μεταφέρουν μέσα στο χιόνι τους τραυματίες που σφίγγουν τα δόντια τους για να μην τους ξεφύγει ούτε ένα βογγητό.
Αετόπουλα 10-15 χρονών φορτώνονται τις κάσες με τα πυρομαχικά κι αγκομαχάνε μέσα στη χιονοθύελλα.
Σε κάθε φωτοβολίδα όλος αυτός ο λαός πέφτει πρηνηδόν απάνω στα χιόνια και τις λάσπες για να μην τον επισημάνει ο εχθρός.
Έτσι αδελφωμένοι, σφιχτοδεμένοι λαός και στρατός προχωράνε αφήνοντας πίσω τους τα σπίτια τους, τις αδούλωτες ανατολικές συνοικίες της Αθήνας…»
Οι μαχητές της 1ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ πέρασαν από μονοπάτια τον ορεινό όγκο και το πρωί βρέθηκαν στα χωριά των Μεσογείων, Κορωπί και Λιόπεσι.
Μια διμοιρία του Λόχου Ηλιούπολης, με εντολή της διοίκησης, επέστρεψε και εγκαταστάθηκε στη «σπηλιά του Νταβέλη», όπου εκεί κοντά υπήρχε και το παλιό πηγάδι. Μαζί τους και η Ζωή Πετροπούλου, η οποία πήρε αποστολή να συγκεντρώσει πληροφορίες για το τι συμβαίνει στην Ηλιούπολη.
Είχαν συμφωνήσει με τον διμοιρίτη να αφήσει σημειώματα με πληροφορίες που συνέλεγε για τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια και τις εκτελέσεις ΕΑΜιτών, καθώς και τις δυνάμεις των Εγγλέζων και ταγματασφαλητών που ντυμένοι χωροφύλακες οργίαζαν σε βάρος του άοπλου πληθυσμού.
Οι δυνάμεις της 1ης Ταξιαρχίας έμειναν στα Μεσόγεια τρεις μέρες για να ξεκουραστούν. Από εκεί έφτασαν στο Τατόι, αργότερα στη Χαλκίδα και με καΐκι στο Βόλο και από εκεί με τα πόδια στην Καρδίτσα, όπου τους βρήκε η συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945).
Μετά την παράδοση των όπλων τον Μάρτιο του 1945, μαχητές και πολιτικά στελέχη επέστρεψαν στην Αθήνα και τις ανατολικές συνοικίες. Άρχισε απηνής διωγμός των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Γέμισαν οι φυλακές και οι εξορίες, δεν προλάβαιναν τα στρατοδικεία σκοπιμότητας να δικάζουν, εγκαινιάζοντας μια βιομηχανία θανατικών καταδικών.
Εδώ ταιριάζει αυτό που έγραψε τον 19ο αιώνα ο στρατηγός Γιάννης Μακρυγιάννης αναφερόμενος στη τύχη των αγωνιστών του 1821 στα χρόνια της βασιλείας του Οθωνα : «…στη χάψη (φυλακή) ο αγωνιστής επιζωής, άλλος κόψιμο με την τζελατίνα (καρμανιόλα). Γιόμισαν οι χάψες του κράτους και θησαύρισαν οι κριταί και οι αβοκάτοι μας…Και λένε πως οι αγωνισταί είναι λησταί… Η πατρίδα μας δεν λυτρώθη με παραμύθια, λευτερώθηκε με θυσίες και αίματα και όχι να βραβεύονται οι κόλακες και οι αγωνισταί να αδικούνται ότι όταν σκοτώνονταν, εκείνοι κοιμόνταν…». (Για την περίοδο μετά την Βάρκιζα στην Ηλιούπολη θα ασχοληθούμε σε επόμενο σημείωμα μας.).
Ηλιουπολίτες που σκοτώθηκαν τον Δεκέμβρη του 1944
1.Θεώνη Βαϊλα 17 ετών, στις 3 Δεκέμβρη στην πλατεία Συντάγματος
2.Νίκος Λουρωτός 27 ετών καθηγητής Γαλλικών, στις 3 Δεκέμβρη πλατεία Συντάγματος
3.Αντώνης Βενέτης, ΕΛΑΣ Ηλιούπολης στις 6 Δεκέμβρη στο Μεταγωγών.
4.Εφη Γεωργοπούλου, νοσοκόμα του ΕΛΑΣ Ηλιούπολης, στις 6 Δεκέμβρη στην Πύλη του Ανδριανού. Πυροβολήθηκε από ταγματασφαλίτες οχυρωμένους στο Α Σώμα Στρατού.
5.Σπύρος Μπαλός γιατρός του Νοσοκομείου ΕΛΑΣ Ηλιούπολης. Σκοτώθηκε κατά την οπισθοχώρηση του ΕΛΑΣ, όταν το αυτοκίνητο που επέβαινε πολυβολήθηκε από αγγλικό αεροπλάνο.
6.Γιώργος Αρμπιλιάς, τον Δεκέμβρη του 1944
7.Δημήτρης Κορσίνης, τον Δεκέμβρη του 1944.
