του Περικλή Καπετανόπουλου
δημοσιογράφος-ιστορικός

30 Απριλίου 1944.Οι κρατούμενοι αγωνιστές του στρατοπέδου συγκεντρώσεως Χαϊδαρίου, που είναι αγγαρεία στα μαγειρεία μαθαίνουν την παραμονή της Πρωτομαγιάς, από ένα κομμάτι εφημερίδας, ότι οι Γερμανοί θα εκτελέσουν 200 κομμουνιστές την 1 Μαΐου 1944 σε αντίποινα για τον θάνατο ενός Γερμανού στρατηγού και της συνοδείας του στους Μολάους Λακωνίας σε ενέδρα του ΕΛΑΣ. Σε λίγο την πύλη του στρατοπέδου περνά η μαύρη κούρσα της Γκεστάπο με τις λίστες των μελλοθανάτων.

Στις 5 μ.μ ο Γερμανός διοικητής Φίσερ ζήτησε οι μεταξοκρατούμενοι (δηλαδή οι κομμουνιστές) να παραδώσουν την διεύθυνση των συνεργείων αγγαρείας σε μη μεταξοκρατούμενους (γερμανοκρατούμενους και ιταλοκρατούμενους), διότι δήθεν την επομένη μέρα θα μεταφέρονταν σε άλλο στρατόπεδο.

Οι Ακροναυπλιώτες όμως κατάλαβαν ότι την άλλη μέρα θα πάνε για εκτέλεση.

Το βράδυ στο θάλαμο «1» του μπλοκ «3», όπου έμενε το 80% των Ακροναυπλιωτών, έγινε τρικούβερτο γλέντι αποχαιρετισμού με κιθάρες και βιολί.

Χόρεψαν ο καθένας τους χορούς της πατρίδας του και στο τέλος, χόρεψαν όλοι μαζί το χορό του Ζαλόγγου, που είχε γίνει ο ύμνος των κρατουμένων του Χαϊδαρίου.

Στη στεριά δε ζει το ψάρι
ούτε ανθός στην αμμουδιά
και οι Ελληνες δεν ζούνε
δίχως την ελευθεριά

Έχετε γεια βρυσούλες
λόγγοι, βουνά, ραχούλες
έχετε γεια παντοτινά...

«Απόψε στο μεγάλο θάλαμο του μπλοκ «3» ο θάνατος νικήθηκε και εξευτελίστηκε» γράφει ο Δ. Παυλάκης, κρατούμενος του Χαϊδαρίου.

1 Μαΐου 1944. Ώρα 8 το πρωί.

Γενικό προσκλητήριο όλων των κρατουμένων του στρατοπέδου.

Γενικός στρατοπεδάρχης των κρατουμένων ο Αντώνης Βαρθολομαίος και διερμηνέας ο Ναπολέων Σουκατζίδης.

Ο Γερμανός διοικητής ανοίγει τον κόκκινο φάκελο και αρχίζει να διαβάζει ονόματα, με αλφαβητική σειρά. Μόλις συμπληρωνόταν εικοσάδα τους διέτασσε να πάνε στους θαλάμους να πάρουν τα πράγματα τους και να παραταχθούν μεταξύ του μπλοκ «3» και των μαγειρείων.

Ανάμεσα στα ονόματα των βασικών στελεχών του προσωπικού που δεν εξαιρέθηκαν από την εκτέλεση ήταν ο στρατοπεδάρχης Αντώνης Βαρθολομαίος και ο διερμηνέας Ναπολέων Σουκατζίδης, ίσως γιατί οι Γερμανοί πίστευαν ότι είχαν διευκολύνει την δραπέτευση στελεχών του ΚΚΕ στις 31 Μαρτίου 1944.

Μαζί με τους Ακροναυπλιώτες και Αναφιώτες πήραν και μερικούς γερμανοκρατούμενους, όπως τον Θανάση Τούμπα και τον Αλκη (Κουρεμπανά;).

Οι μελλοθάνατοι μέχρι να επιβιβαστούν στις κλούβες για την Καισαριανή άρχισαν να χορεύουν μπροστά στον Γερμανό διοικητή και την φρουρά, χωρίς αυτοί να αντιδρούν.

Ο διοικητής Φίσερ με τον υποδιοικητή Λεφλέρ πλησιάζουν τον Αντώνη Βαρθολομαίο και τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη και τους προτείνει να εξαιρεθούν και να βάλλει άλλους στη θέση τους. Ο διοικητής επιμένει, μα αυτοί συνεχίζουν να αρνούνται.

«Προτίμησαν καλύτερα παλικαρίσιο θάνατο, παρά ταπεινή συναλλαγή». Δεν δέχονται να υποστούν και τον εξευτελισμό του γδυσίματος, όπως γινόταν μέχρι τότε με τους μελλοθάνατους.

Στις 10 π.μ μπαίνουν οι κλούβες που θα τους μεταφέρουν στην Καισαριανή. Δεν υπάρχει πια καμιά αμφιβολία για το που πηγαίνουν. Οι 200 αφήνουν όλα τα πράγματα τους σε δυο μακριές σειρές.

Εκεί που πηγαίνουν δεν τους χρειάζονται. Παίρνουν μόνο κάποια ενθύμια, που θα βρεθούν αργότερα στην αποθήκη της Αρχιεπισκοπής, στην οδό Φιλοθέης, απ όπου θα τα παραλάβουν οι συγγενείς τους.

Ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο ανέβηκαν στα αυτοκίνητα. Στην Καισαριανή τους κατέβασαν. Τους έβαλαν στο χώρο της εκτέλεσης ανά είκοσι, από μια μικρή νοτιοανατολική είσοδο που δεν υπάρχει σήμερα.

Γερμανοί στρατιώτες με μυδράλια εκτελούσαν την μια εικοσάδα μετά την άλλη. Εργάτες του Δήμου Καισαριανής φόρτωναν τους νεκρούς σε φορτηγά αυτοκίνητα, ανά 50.

Γύρω στις 4 το απόγευμα εκτελέστηκαν και οι τελευταίοι. Οι ταγματασφαλίτες συνόδευαν τα αυτοκίνητα με τους νεκρούς για το Γ Νεκροταφείο.

Στη διασταύρωση Φορμίωνος και Υμηττού που σταμάτησαν για λίγο οι δρόμοι γέμισαν αίμα. Όλα τα σημειώματα που έριξαν στο δρόμο πηγαίνοντας για εκτέλεση παραδόθηκαν στις οικογένειες τους, όπως και όσα βρέθηκαν στα ρούχα τους που συγκεντρώθηκαν στην αποθήκη της Αρχιεπισκοπής.

Αντώνης Βαρθολομαίος

Ο γενικός αρχηγός των κρατουμένων του Χαϊδαρίου, που αρνήθηκε στον Γερμανό διοικητή Φίσερ, δύο φορές, να εξαιρεθεί από την εκτέλεση των 200, αν έπαιρνε άλλος κρατούμενος την θέση του. Μελαχροινός και ψηλός, ο ψηλότερος του στρατοπέδου, οι κρατούμενοι τον αποκαλούσαν Κισλάραγα.

Τραγική μορφή η μητέρα του, στην προσφυγική συνοικία του Υμηττού: «Κάθε φορά που ο νους μου περιδιαβάζοντας τους σκοτωμένους μας σταματάει στον Αντώνη τον Βαρθολομαίο, τον αθλητή με τον ολότελα παιδιάστικο χαρακτήρα, τον μοναχογιό, πάντοτε ζωγραφίζει και μια σκυφτή γερασμένη γυναίκεια μορφή, να πηγαινοέρχεται μέσα στο μικρό μορφοσυγυρισμένο σπίτι, να ετοιμάζει καθαρές φορεσιές, να στρώνει τραπέζι, να βγαίνει ώρες ν' αγναντεύει στον δρόμο, κι έπειτα να τα ξαναμαζεύει ώσπου στο τέλος απελπισμένη κλειδώνει το σπίτι, πετάει το κλειδί και πάει στον αγύριστο»

Τα σκίτσα είναι του Αντώνη Φλούντζη, γιατρού κρατούμενου.