Του Δημήτρη Καμπουράκη
Μια σταγόνα ιστορίας (www.newsit.gr)

Η Μπουμπουνίστρα, η Καλλιρόη, η κρήνη του Χασεκή, το Κεφαλάρι και άλλες κρήνες που υπήρχαν στην Αθήνα πριν καταφθάσει το νερό μέσα στα σπίτια.

Τόποι συνάθροισης και κουβέντας των κατοίκων, χάθηκαν με την έλευση των πολυκατοικιών. Σήμερα περνάμε από τα σημεία που έτρεχαν, δίχως να γνωρίζουμε την ύπαρξη τους.

Ο Παυσανίας έγραφε ότι για να μπορεί μια συγκέντρωση ανθρώπινων κατοικιών να ονομάζεται πόλη, πρέπει στο κέντρο της να διαθέτει μια κρήνη.

Η κρήνη ή βρύση προϋποθέτει είτε τρεχούμενο φυσικό νερό ή την ύπαρξη κάποιου τεχνικού έργου (υδραγωγείου, στέρνας) που την τροφοδοτεί.

Γύρω από τις κρήνες ή τα πηγάδια κυλούσε εν’ πολλοίς η οικονομική και κοινωνική ζωή των χωριών και των πόλεων σε παλιότερους καιρούς, γι αυτό και οι κρήνες ήταν συχνά αληθινά κομψοτεχνήματα.

Στην παλιά Αθήνα, πριν η Ούλεν φέρει με υπόγειες σωλήνες το νερό του Μαραθώνα μέσα στα σπίτια, υπήρχαν εν ενεργεία υπέροχες κρήνες που μπορεί να μην υπάρχουν πια, όμως τότε ήταν πραγματικά κέντρα όχι μόνο οικιακής εξυπηρέτησης, αλλά και επικοινωνίας των Αθηναίων.

Η πιο διάσημη αρχαία κρήνη της Αθήνας ήταν η Καλλιρόη, που είχε κτιστεί πάνω στην πηγή Καλλιρόη, για να μάθουμε έτσι πως προήλθε και η ονομασία της ομώνυμης λεωφόρου. Είχε στοά με κίονες και εννέα κρουνούς απ’ τους οποίους έβγαινε το νερό, γι αυτό ονομαζόταν εννεάκρουνος. Είναι άγνωστη ακριβής τοποθεσία της, πιθανότατα βρισκόταν κάπου στην αρχαία αγορά.

Άλλη διάσημη κρήνη της παλιάς Αθήνας ήταν η Μπουμπουνίστρα. Βρισκόταν στην πλατεία Συντάγματος, στη γωνία Όθωνος και Αμαλίας και τα νερά της προέρχονταν από το Αδριάνειο υδραγωγείο, έργο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού.

Το νερό έπεφτε με δύναμη από τον κρουνό εξ’ ου και η ονομασία της. Μπουμπουνίστρα ονομαζόταν και το ύψωμα πάνω από την κρήνη, πάνω στον οποίον ο Όθωνας αποφάσισε να χτίσει το παλάτι του που σήμερα λειτουργεί ως Βουλή των Ελλήνων.

Διάσημη ήταν επίσης η Κρήνη του Ψυρρή, επί της σημερινής πλατείας Ηρώων, καθώς η περιοχή ήταν πολύ πυκνοκατοικημένη, αλλά και διάσημη για τα μαγαζιά της, τα καφενεία της, τους κουτσαβάκηδες της και τον διοικητή αστυνομίας Μπαϊρακτάρη που τους κυνηγούσε.

Η τοποθεσία της Καλλιρρόης στα μέσα του 19ου αιώνα. Λήψη Alfred-Nicolas Normand (1822-1909). Καλοτυπία 1851-1852. © Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη – Υδάτινη ιστοριογραφία, Δίκτυο Πολιτισμού ΕΥΔΑΠ

Η πιο περίτεχνη ήταν η μαρμάρινη κρήνη του Χασεκή που βρισκόταν ακριβώς στο σημείο που είναι σήμερα η γεωπονική σχολή. Εκείνη η περιοχή ήταν κτήμα του βοεβόδα της Αθήνας Αλή Χασεκή, ο οποίος έφτιαξε την ομορφότερη βρύση της πόλης για να τον ξεδιψά και να ποτίζει την περιουσία του.

Στην Φωκίωνος Νέγρη υπήρχε η διάσημη Μεγάλη βρύση, ενώ στη σημερινή οδό Καλλιφρονά στην Κυψέλη υπήρχε η Στέρνα Γάσπαρη που είχε λιθόκτιστη δεξαμενή.

Στη σημερινή θέση του ξενοδοχείου Παλλάς στην Κηφισιά υπήρχε η γνωστή βρύση με καμάρες που ονομαζόταν Κεφαλάρι. Απ’ αυτήν πήρε το όνομα της όλη η πάνω περιοχή της Κηφισιάς, ενώ στην Κάτω Κηφισιά οι κάτοικοι έπιναν νερό από τη βρύση της Γκόλφης.

Στο Παγκράτι, στην διασταύρωση Ιοφώντος και Φορμίωνος υπήρχε η πασίγνωστη στην περιοχή Βρύσακα του Παγκρατίου.

Βασιλίσσης Σοφίας και Ριζάρη, στη θέση του σημερινού Πολεμικού Μουσείου έτρεχε η βρύση του Τζακουμάκου.

Τα νερά της που είχαν χαθεί για σχεδόν έναν αιώνα επανεμφανίστηκαν όταν στην κάτω πλευρά του Πολεμικού Μουσείου κατεδαφίστηκε κτίριο του στρατού κι έμεινε ένας τεράστιος λάκκος, αλλά ξαναχάθηκαν πριν λίγα μόλις χρόνια όταν στον λάκκο χτίστηκε υπόγειο πάρκιν.

Οι ιστορικοί έχουν καταγράψει κι άλλες κρήνες μέσα στην Αθήνα και τα περίχωρα, όπως η βρύση του Γιούρδη στον Πειραιά, η κρήνη του Φωτιά στην οδό Περικλέους, η βρύση του Αλίκοκκου στους Αγίους Αναργύρους ή η κρήνη της Ζωοδόχου Πηγής στον Καρέα.

Το πιο τρομερό απ’ όλα είναι ότι αυτοί που έχτισαν την σημερινή Αθήνα, δεν άφησαν ούτε μία για δείγμα, έτσι για να υπάρχει κάτι που να θυμίζει την παλιά φυσιογνωμία της πόλης μας. 

Φωτογραφία αρχική: Γυναίκες πλένουν στην πηγή της Καλλιρρόης, στα νοτιοανατολικά του Ολυμπιείου. Δεξιά, ο λόφος του Αρδηττού.

Λήψη Δημητρίου Κωνσταντίνου, σε αλβουμίνη (περ. 1862). © Συλλογή: Θ. Θεοδώρου, Αθήνα. Éditions Kallimages, Paris – Υδάτινη ιστοριογραφία, Δίκτυο Πολιτισμού ΕΥΔΑΠ