Ελευθέριος Ανευλαβής (www.zougla.gr)

«Φταίνε τα τραγούδια του, φταίει κι ο Λυράρης, μα φταίει κι ο ίδιος του ο λαός γιατί είναι μαραζιάρης.»

Η παροχή φροντίδας υγείας και αυτή καθ’ εαυτή η υγεία των πολιτών, σε αυτό το σύστημα της Νεοφιλελεύθερης Οικονομικής Ιδεολογίας, κακοπαθαίνει, ασφυκτιά, εξευτελίζεται, και, όσο δεν αλλάζει η αντίληψη των πραγμάτων, όλες οι προσπάθειες μας για μεταρρυθμίσεις στην υγεία θα είναι των «συφοριασμένων σαν των Τρώων» του Καβάφη.

Η τρέχουσα αντίληψη για την υγεία έχει εξισώσει την ιατρική περίθαλψη με την υγεία. Μια εξίσωση δομικά εσφαλμένη, αλλά συμφέρουσα στη νέα ιδεολογία, του μεταπρατισμού και των οικονομικών συμφερόντων.

Με τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις οι υπηρεσίες υγείας, με την έννοια της περίθαλψης, επηρεάζουν μόνο το 10% των δεικτών που αναφέρονται στην υγεία. Το υπόλοιπο 90% ευρίσκεται εκτός του ελέγχου των γιατρών.

Οι υπέρογκες δαπάνες για τις υπηρεσίες υγείας, αποδεδειγμένα πλέον δεν συνεπάγονται βελτίωση της υγείας των πολιτών. Η αμερικανική συμπολιτεία, δαπανώντας τεράστια ποσά για υπηρεσίες υγείας, ευρίσκεται στις τελευταίες θέσεις των προηγμένων χωρών στους δείκτες υγείας.

Παρά τις διαπιστώσεις αυτές η πολιτική υγείας βασίζεται στην δημιουργία περισσοτέρων νοσοκομείων, στην άκριτη τεχνολογική υποδομή, σε παραγωγή γιατρών οι οποίοι ανεκπαίδευτοι και τεχνολογικά προσανατολισμένοι αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τον άρρωστο ως συνολική σωματο-ψυχο-πνευματική προσωπικότητα, δηλαδή ως Άνθρωπο.

Αναλώνονται σε επιστημονικοφανείς ενέργειες παραγγελίας των τελευταίων διαγνωστικών εξετάσεων, έτσι επειδή υπάρχουν, χωρίς να ξέρουν, πότε χρειάζονται και πώς να τις αξιολογήσουν όταν λαμβάνουν τα αποτελέσματα των, διότι η παραγγελία των δεν είναι αποτέλεσμα κριτικής σκέψης του γιατρού, αλλά προϊόν διανοητικής τεμπελιάς και αμηχανίας και αμυντικής ιατρικής, για το ενδεχόμενο του εισαγγελέα, όταν δεν είναι ύποπτη οικονομικής συναλλαγής.

Και πώς να λειτουργήσει με κριτική σκέψη ο γιατρός. όταν δεν την διδάσκεται ούτε στην προπτυχιακή του, ούτε στην μεταπτυχιακή του εκπαίδευση;

Η αποστεωμένη εκπαίδευση, προπτυχιακή (Ιατρική Σχολή) και μεταπτυχιακή (εκπαίδευση στο νοσοκομείο για τη λήψη ειδικότητας, όπου ο πτυχιούχος της Ιατρικής θα γίνει γιατρός), τελείται, με ανάρροια ή μηρυκασμό μασημένων γνώσεων και εκπομπή τους σε παθητικούς δέκτες, υπό μορφή μαθημάτων, διαλέξεων, συμποσίων, συνεδρίων.

Αυτού του είδους η εκπαίδευση, δεν χρειάζεται κόπο και μόχθο, είναι συναισθηματικά αδιάφορη και διανοητικά εύκολη έως οκνηρή και αναποτελεσματική. Η παρουσία των περισσοτέρων καθηγητών και εκπαιδευτών, ουσιαστικά, εξαντλείται στην από έδρας διδασκαλία, με μαθήματα, τα οποία επαναλαμβάνονται ομοιοτύπως, θα μπορούσαν να αποστέλλονται και με τηλεομοιοτυπία, ελληνιστί fax, στους φοιτητές, κάθε χρόνο.

Το ερώτημα δεν είναι αν έχουμε και καλούς γιατρούς. Το ζήτημα είναι γιατί περισσότεροι γιατροί δεν είναι καλοί.

Προφανώς, διότι η εκπαίδευση αυτή δεν προάγει τη κριτική σκέψη, αλλά την ψιττάκωση (την ασθένεια της παπαγαλίας). Δεν παράγει «ιητρούς πολλών αντάξιους άλλων», με κοινωνική ευαισθησία και ανθρωπιά για τον άρρωστο άνθρωπο, αλλά μέτριους επαγγελματίες, με μέτριες ιατρικές γνώσεις, που το όνειρό τους είναι να πλουτίσουν, (κατ’ εικόνα και ομοίωση των «καθηγητών» τους), έστω και με το φακελάκι.

Η ιατρική, στις μέρες μας. κατέστη μέρος, και μάλιστα ουσιαστικό, της Νεοφιλελεύθερης Οικονομικής Ιδεολογίας. Η ιατρική βιομηχανία είναι από τις πιο κερδοφόρες βιομηχανίες τους κόσμου.

Η ιατρική, σήμερα, δεν είναι προληπτική και ολιστική. Αυτό δεν συμφέρει. Κατέστη εμβαλωματική τέχνη, και τεχνική, αποκατάστασης-αντικατάστασης φθαρμένων οργάνων, με μια μηχανική απρόσωπη απάνθρωπη, εν πολλοίς, διαδικασία.

Ο άρρωστος πλέον κατέστη πελάτης-καταναλωτής και η ιατρική κατέστη κερδοσκοπική επιχείρηση πωλήσεως και αντικαταστάσεως ανθρωπίνων εξαρτημάτων και οργάνων.

Τα σύγχρονα νοσήματα , παχυσαρκία, ψυχικές διαταραχές, καρκίνος, στεφανιαία νόσος που μαστίζουν την ανθρωπότητα, σχετίζονται άμεσα με τον τρόπο ζωής,τον οποίο διαφημίζει και επιβάλλει η νέα Οικονομική Ιδεολογία. Δεν είναι νοσήματα φθοράς, με την έννοια του γήρατος του οργανισμού, αλλά ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ, της ανθρώπινης φύσης και φθοράς του φυσικού περιβάλλοντος.

Το ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΓΕΙ ΤΗ ΝΟΣΟ, αλλά και την εκμεταλλεύεται κερδοσκοπικά και κερδοφόρα ως βιομηχανία ιατρική και άλλη.

Δείτε τις διαφημίσεις των θρεπτικά αχρήστων τροφών και παχυντικών από τη μια, αλλά και τις διαφημίσεις των κέντρων αδυνατίσματος ή ιατρικών μεθόδων θεραπείας της παχυσαρκίας (φάρμακα κατά της παχυσαρκίας, δακτύλιος που μικραίνει το στομάχι, εκτομή εντέρου και πάει λέγοντας).

Και γιατί, τάχα δεν αντιστρέφονται οι προτεραιότητες, ώστε να ασκείται το ΚΑΛΛΙΟΝ ΤΟ ΠΡΟΛΑΜΒΑΝΕΙ Ή ΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΕΙΝ, του Ιπποκράτη;

Μα γιατί έτσι το σύστημα κατανάλωση-κέρδος θα κατέρρεε. Και αυτό μπορεί να συμφέρει τους πολλούς, αλλά δεν συμφέρει το κατεστημένο, δηλαδή του λίγους με την πολλή δύναμη.

Είναι φανερό ότι μέσα σε αυτό το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο ευρίσκονται και οι γιατροί και η υγεία και η φροντίδα υγείας.

Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΔΕΝ ΑΣΚΕΙΤΑΙ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΝΟ. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κοινωνία, αλλά και την κρατούσα ιδεολογία, που καθορίζει την κοινωνία και διαμορφώνεται από τις πολιτικές δυνάμεις,.

Ο γιατρός έχει καταντήσει στις μέρες μας υποχείριο της τεχνολογίας, μηχανή επιδιόρθωσης ανθρωπίνων οργάνων και απανθρωποποίησης του ανθρώπου.

Η κοινωνία καθίσταται πιο ολοκληρωμένη, πιο ειρηνική και πνευματικά υγιέστερη όταν ο πολίτης συνειδητοποιήσει ότι όχι μόνον ο ίδιος αλλά και όλοι οι συμπολίτες του, μπορούν να έχουν πρόσβαση, στην αρρώστια τους, στην καλύτερη δυνατή ιατρική φροντίδα που η κοινωνία μπορεί να παράσχει.

Το ΕΣΥ, έχει, αναμφισβήτητα, και παρά τις διαμαρτυρίες και τα παράπονα, συντελέσει στην δημιουργία αισθήματος μεγαλύτερης ασφάλειας στους ανθρώπους του χαμηλού κυρίως εισοδήματος, που πλήττονται από το άγχος και τις συνέπειες της αρρώστιας, καταργώντας, έστω και σε νομική βάση, ως το μόνο κριτήριο πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας το οικονομικό κριτήριο. Την δυνατότητα πληρωμής.

Τα επιτεύγματα του ΕΣΥ δεν είναι δυνατόν να αμαυρωθούν, ούτε από την ανερμάτιστη και δόλια κριτική οργανωμένων συμφερόντων, που θίγονται από το ΕΣΥ, ούτε από τον κυνισμό και την πλεονεξία ορισμένων, αρκετών δυστυχώς, επίορκων κοιλιόδουλων ιατρών.

Ασφαλώς Το ΕΣΥ δεν είναι τέλειο και μόνον ένα ανόητος θα υποστήριζε κάτι τέτοιο. Εν τούτοις αποτελεί και αντιπροσωπεύει την πλέον φωτισμένη κοινωνική αλλαγή που έγινε στην χώρα μας

Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι οι αδυναμίες του, από τις οποίες οι σπουδαιότερες είναι η τρέχουσα ανισότητα της ιατρικής φροντίδας, η μειωμένη παραγωγικότητα, η οικονομική και επαγγελματική δυσπραγία των λειτουργών του (δεν συμπεριλαμβάνονται οι φακελάκηδες) και το κόστος του, έχουν γίνει ανεκτά, αφ’ ενός από την διαπίστωση της θεμελιακής του προσφοράς στις ασθενέστερες οικονομικές τάξεις, αλλά, κυρίως, διότι απουσιάζει η αντικειμενική κριτική, με σκοπό την βελτίωση του και όχι την δόλια αναίρεσή του.

Εν τούτοις, η εκτόξευση του κόστους παροχής φροντίδας υγείας, που ταλανίζει όλες τις αναπτυγμένες κοινωνίες και η έκρηξη της τεχνολογίας, δημιουργούν νέες ανάγκες και προτεραιότητες και υπονομεύουν την έννοια της ισότητας στην υγεία και την περίθαλψη. Ολίγοι μπορούν να πληρώσουν 2-3 ημέρες παραμονή σε μονάδα εντατικής θεραπείας και η πληρωμή αυτού του κόστους από την πολιτεία, για τους αδύναμους οικονομικά, αποτελεί κόστος δυσβάστακτο.

Ο άρρωστος ή οι συγγενείς του απαιτούν διενέργεια αξονικής η μαγνητικής τομογραφίας και άλλων ακριβών εξετάσεων, ανεξάρτητα από το εάν την χρειάζεται ο άρρωστος, σύμφωνα με τα ιατρικά κριτήρια.

Ο γιατρός παραγγέλλει ανάλογες εξετάσεις, για να αποφύγει τριβές και καταλογισμό ευθυνών, από μια ομάδα πολιτών-καταναλωτών υγείας, οι οποίοι έχουν χάσει, και όχι αδικαιολόγητα, εν πολλοίς, την εμπιστοσύνη τους προς το σύστημα υγείας και τους γιατρούς του.

Η σύγχρονη ιατρική φαίνεται να έχει ξεστρατίσει. Τεχνολογικός τεινεσμός αντί ανθρωπιά και επιστημονική επάρκεια.

Η σύγχρονη υψηλής τεχνολογίας ιατρική καλπάζει. Και όλοι, γιατροί, άρρωστοι, πολιτεία και κοινωνία τρέχουν, ξέπνοοι ξοπίσω της, εκστασιασμένοι από τα θαύματά της.

Αντικατάσταση σχεδόν κάθε χαλασμένου ανθρωπίνου οργάνου, μεταμοσχεύσεις ζωτικών οργάνων (καρδιά, πνεύμονες, νεφροί, ήπαρ),

Γονιδιακή μηχανική, για την διάγνωση και θεραπεία γενετικά προσδιορισμένων νοσημάτων.

Παράταση της ζωής, με μηχανικά και φαρμακευτικά μέσα, που πολλές φορές είναι συνώνυμη με την παράταση της αγωνίας του θανάτου.

Δεν μένει καιρός, σε αυτόν το αγώνα δρόμου που μας οδηγεί η σύγχρονη ιατρική τεχνολογία, να αναλογισθούμε:

Τι θέλουμε; Πού βρισκόμαστε; Πού πάμε;

Δεν μένει καιρός να αναλογισθούμε τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν, ούτε τις συνέπειες που μπορεί να έχει η άκριτη εφαρμογή της υψηλής ιατρικής τεχνολογίας στην κλινική πράξη, αλλά και στους αρρώστους και στην ανθρώπινη υπόστασή μας.

Τα ερχόμενα είναι, πλέον, ορατά, για όσους θέλουν να τα δουν και δεν εθελοτυφλούν. Οι αξίες της καλής ανθρώπινης κλινικής ιατρικής έχουν σχεδόν χαθεί, στην προσπάθειά μας να εκμεταλλευθούμε και να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες της σύγχρονης «θαυματουργής» και πανάκριβής ιατρικής τεχνολογίας.

Καθώς η φροντίδα υγείας, ολοένα και περισσότερο, θα πωλείται και θα αγοράζετε στην ελεύθερη αγορά (προφανώς και αναγκαστικά με τους κανόνες που διέπουν την αγορά), ο ηθικός, παιδευτικός και κοινωνικός ιστός, η ακεραιότητα των προστατευτικών αρχών και αξιών της προσφοράς, που προσδιόριζε την κλινική ιατρική, κινδυνεύει, κυριολεκτικά, να κομματιαστεί σε κουρέλια.

Τα επιτεύγματα της σύγχρονης, τεχνολογικά προσανατολισμένης, ιατρικής και η, σε εμπορευματική βάση, πλέον, σχέση γιατρού-αρρώστου, υπονομεύει την εμπιστοσύνη του ενός προς τον άλλον, και οδηγεί τους αρρώστους και τους συγγενείς τους στην απαίτηση διενέργειας ακριβών διαγνωστικών εξετάσεων και θεραπευτικών παρεμβάσεων, ανεξαρτήτως ιατρικών ενδείξεων.

Τους, δε γιατρούς, εξωθεί στην παραγγελία αυτών των διαγνωστικών εξετάσεων και εφαρμογή τέτοιων θεραπειών, σε άσκηση μιας αμυντικής ιατρικής, προκειμένου να αποφύγουν τριβές και τον καταλογισμό ευθυνών, από ορισμένους αρρώστους και συγγενείς, που λειτουργούν, πλέον, υπό το κράτος της ανασφάλειας.

Στα μεγάλα σύγχρονα νοσοκομεία, ο άρρωστος άνθρωπος συχνά καθίσταται «περίπτωση» και «αριθμός κρεβατιού και θαλάμου: η περίπτωση, στο 3ο κρεβάτι στο θάλαμο 614», χάνοντας ακόμη και την προσωπική του ταυτότητα.

Οι υπηρεσίες και το προσωπικό τους (ιατρικό, νοσηλευτικό και παραϊατρικό) κατατέμνονται ολοένα και περισσότερο σε εξειδικευμένες μονάδες, ασχολούμενες κάθε μια με ένα κομμάτι του αρρώστου.

Οι ανάγκες του αρρώστου, ως ατόμου και ολότητας, ως οργανισμού και όχι ως πάσχοντος οργάνου, παραμερίζονται και παραβλέπονται στην «ΚΟΜΜΑΤΙΑΣΜΕΝΗ» ΙΑΤΡΙΚΗ του σύγχρονου νοσοκομείου, το οποίο κυβερνά η υψηλή τεχνολογία.

Δεδομένου, ότι οι άρρωστοι άνθρωποι, ιδιαιτέρως οι ηλικιωμένοι, δεν συμμορφώνονται προς αυτήν την αντίληψη, ώστε να … επιλέγουν να πάσχουν από μία και μόνη συγκεκριμένη νόσο, σε ένα και μόνον συγκεκριμένο όργανο (μόνο καρδιά, μόνο νεφρά, μόνο αίμα, μόνο δεξιό ... ρουθούνι), η πρακτική αυτή, του κατακερματισμού και της ακραίας εξειδίκευσης, δεν εξυπηρετεί κατά τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα του αρρώστου και μερικές φορές είναι επικίνδυνη και σπάταλη.

Πολλοί γιατροί, από νοητική τεμπελιά, από ανασφάλεια και λόγω πλημμελούς εκπαιδεύσεως, προσκαλούν τους ειδικούς, τον έναν μετά τον άλλον, για να εκφέρουν τη γνώμη τους για το κομμάτι του αρρώστου που τους ενδιαφέρει. Αυτό δεν σημαίνει πως οι ειδικοί είναι κακοί γιατροί. Σημαίνει, απλώς, πως η σύγχρονη κλινική ιατρική διαμερισματοποιήθηκε, πράγμα που δεν είναι προς όφελος του αρρώστου μα και του κλινικού γιατρού.

Κατ’ αυτήν την έννοια, η σύγχρονη ιατρική και οι «μοντέρνοι» γιατροί, φαίνεται να «βλέπουν» και να αντιμετωπίζουν τον άρρωστο άνθρωπο ως «ξενιστή» ενός ή περισσοτέρων χαλασμένων οργάνων και να παραβλέπουν τον άρρωστο ως πάσχοντα συνάνθρωπο, ως συνολική, σωματική-ψυχική-νοητική και κοινωνική οντότητα.

Η σύγχρονη ιατρική έχει ξεστρατίσει στον αναγωγισμό, όπου ο άρρωστος ανάγεται σε έναν αριθμό δυσλειτουργούντων οργάνων και κακοσυμπεριφερομένων μορίων ή γονιδίων.

Η αύξηση των υπερηλίκων, που αποτελεί φαινόμενο και επίτευγμα των συγχρόνων μεταβιομηχανικών κοινωνιών, θέτει τις σύγχρονες κοινωνίες ενώπιον των ευθυνών τους απέναντι στην μοναξιά, την περιθωριοποίηση των υπερηλίκων και την «ρατσιστική» αντιμετώπισή τους, ως προς την παροχή σε αυτούς ωφελημάτων της ιατρικής τεχνολογίας και θεραπείας. Άγγλοι γιατροί καταγγέλλονται ότι δεν χορηγούν το ένα ή το άλλο είδος θεραπείας σε υπερηλίκους αρρώστους, με μόνο κριτήριο την ηλικία τους.

Τρεις χιλιάδες χρόνια πριν, έχει τεθεί το θέμα της επίδρασης του τρόπου ζωής στην υγεία, από τον Ιπποκράτη:

«ό τι τε έστιν άνθρωπος προς τα εσθιόμενα και τα πινόμενα και ό τι προς τα άλλα επιτηδεύματα, και ό τι αφ’ εκάστου εκάστω συμβήσεται: τι είναι ο άνθρωπος στη σχέση του με ό,τι τρώει και πίνει, στη σχέση του με όλες γενικά τις συνήθειες του, και τι επίδραση ασκεί το κάθε τι στο κάθε συγκεκριμένο άτομο».

Αυτήν την Ιπποκρατική θέση επιβεβαιώνουν οι σύγχρονες επιδημιολογικές μελέτες, που φέρνουν στο φως ολοένα και περισσότερες ενδείξεις ότι οι συχνότερες χρόνιες παθήσεις, που ταλανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο (καρδιαγγειακά νοσήματα, εγκεφαλικά επεισόδια, πολλές μορφές καρκίνου) εκπηγάζουν από τον τρόπο ζωής και το περιβάλλον, το οποίο έχει δημιουργήσει ο σύγχρονος άνθρωπος. Αυτές οι παθήσεις, σε μεγάλο βαθμό μπορούν να προληφθούν.

Όμως η σύγχρονη ιατρική παραμένει χημειοθεραπευτική και έχει καταστεί, επιπλέον, και εκτεχνικευμένη. Είναι ευκολότερο και πιο προσοδοφόρο να συνταγογραφείς, παρά να συζητάς και πείθεις τον ασθενή σου.

Η ποιότητα των γιατρών που παράγει αυτό το σύστημα είναι προβληματική. «Οι γιατροί μπορούν να βλάψουν την υγεία σας». Τα ακριβοπληρωμένα θαύματα της μοντέρνας ιατρικής δεν έχουν και πολύ μεγάλη επίδραση στο προσδόκιμο επιβιώσεως ή στην επίπτωση των ασθενειών. Μήπως θα έπρεπε τα δισεκατομμύρια που σπαταλιούνται στην υψηλής τεχνολογίας ιατρική να δαπανηθούν για την υγεία;

Οι δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη ιατρική τεχνολογία είναι σχεδόν απεριόριστες. Και θέτουν, ως εκ τούτου, τα ερωτήματα:

Επειδή μπορούμε να κάνουμε ο,τιδήποτε, πρέπει και να το κάνουμε;
Ποιο είναι το όριο των δυνατοτήτων της υψηλής ιατρικής τεχνολογίας;
Και πού αρχίζει το «δέον» της ηθικής ιατρικής συνείδησης;

Μπορούμε να παρατείνουμε με μηχανικά μέσα τη ζωή αρρώστων με διαπιστωμένο εγκεφαλικό θάνατο. Θα πρέπει και να το κάνουμε;
Μπορούμε να διακόψουμε αυτήν την τεχνητή παράταση ζωής (ευθανασία). Θα πρέπει και να το κάνουμε;

Και πότε και ποιος θα το αποφασίσει;

«Θα μπορέσουμε να πεθάνουμε κανονικά;» (Γ. Σεφέρης).

Η ευθανασία, παθητική και ενεργητική, έχει ήδη έλθει στο προσκήνιο. Η ζωή έχει «πεθάνει». Μήπως πρέπει να επιτραπεί να πεθάνει και το σώμα με αξιοπρέπεια;

Ο Ιπποκράτης παραγγέλλει:

«και το μη εγχειρείν τοίσι κεκρατημένοις υπό τον νοσημάτων, ειδότας ότι ταύτα ου δύναται ιητρική: και να μην επεμβαίνει στις περιπτώσεις που οι άρρωστοι έχουν πια τελείως νικηθεί από την αρρώστια τους, γνωρίζοντας πως η ιατρική δεν έχει τη δύναμη να κάνει το πάν» (Ιπποκράτους , Περί Τέχνης). Η παθητική ευθανασία με τα λόγια του Ιπποκράτη. Ο ίδιος, όμως, απορρίπτει, ρητώς, την ενεργητική ευθανασία:

«ου δώσω δε ουδέ φάρμακον ουδενί αιτηθείς θανάσιμον (Και να μου το ζητήσουν φάρμακο θανατηφόρο σε κανέναν δεν θα δώσω» (Ιπποκράτους, Όρκος).

Η γενετική και η γονιδιακή μηχανική, με τις θαυμαστές, και για ορισμένους εφιαλτικές τους, δυνατότητες θέτει τις σύγχρονες κοινωνίες και τον γιατρό ενώπιον σοβαρών ηθικών διλημμάτων.

Η ιδέα είναι θαυμάσια. Με την ανάλυση του ανθρωπίνου γονιδιώματος και τη γονιδιακή διαγνωστική και θεραπευτική, είμαστε ικανοί να διαγνώσουμε παθήσεις (μορφές καρκίνου, καρδιοαγγειακά νοσήματα, νοητικές ανεπάρκειες, ανοσοανεπάρκειες, κληρονομικές παθήσεις) σε πολύ πρώιμο στάδιο και σε ορισμένες από αυτές να παρέμβουμε θεραπευτικά.

Η δυνατότητα αντικατάστασης «άρρωστων» ή «κακών» γονιδίων με φυσιολογικά και «καλά» γονίδια υπάρχει. Στη σύλληψή της είναι απλή και με τη θαυματουργή νέα τεχνολογία εφικτή. Κάτι ανάλογο με το «findandreplace: βρες και αντικατάστησε», στον υπολογιστή.

Εν τούτοις, η ειδυλλιακή εικόνα της γονιδιακής μηχανικής, έχει και τη σκοτεινή της πλευρά. Η έρευνα σε αυτόν τον τομέα, τρέχοντας, πριν, ακόμη, μάθει να περπατάει, δεν έχει ερευνήσει τις κοινωνικές, συναισθηματικές, ψυχολογικές και άλλες επιπτώσεις των εφαρμογών της.

Η γνώση, ότι μια γυναίκα είκοσι ετών κινδυνεύει, να αναπτύξει καρκίνο του μαστού στα πενήντα της, το μόνο αποτέλεσμα που μπορεί να έχει, εφ’ όσον δεν μπορούμε, ακόμη, να εγγυηθούμε αποτροπή του γεγονότος, είναι, να καταστήσει έναν άνθρωπο, υγιή μέχρι τώρα και στο άμεσο μέλλον, άρρωστο, πριν ακόμη αρρωστήσει (εάν αρρωστήσει).

Παράγουμε γνώση που δεν έχουμε σκεφθεί πως θα την χειρισθούμε.

Η αποκρυπτογράφηση και ο χειρισμός του ανθρωπίνου γονιδιώματος θεωρείται, από ορισμένους, ως το «τελικό εργαλείο για την κατανόηση του ανθρώπου σε μοριακό επίπεδο.

«Μέχρι τώρα θεωρούσαμε ότι η μοίρα μας ήταν στα άστρα. Τώρα ξέρουμε πως η μοίρα μας είναι στα γονίδιά μας»,  ισχυρίζεται ο James Watson, ο οποίος μαζί με τον Francis Crick, περιέγραψε τη δομή (τη διπλή έλικα) του DNA.

‘Έτσι, εκπεσούσα από τον αστερισμό του Ιπποκράτη, η σύγχρονη, τεχνολογικά επικυριαρχούμενη, ιατρική φαίνεται να ακολουθεί, «μοιραία και άβουλη αντάμα», το «θαύμα» της γονιδιακή μηχανικής.

Σύμφωνα με αυτήν την αντίληψη, είμαστε αυτό που είμαστε λόγω των γονιδίων μας. Δε μπορούμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Προς τι, λοιπόν, να προσπαθούμε; Το μόνο που θα μπορούσαμε να κάνουμε, σε τεχνολογικό επίπεδο, για τη «βελτίωση του ανθρώπου, σύμφωνα με την άποψη αυτήν, είναι να αλλάξουμε τα γονίδιά μας.

Μπορούμε να αυξήσουμε το IQ (διανοητικό πηλίκον ή δείκτης ευφυΐας) μας, παράγοντας ευφυείς υπερανθρώπους, ίσως απανθρώπους. Μπορούμε να κατασκευάσουμε πιθηκανθρώπους υπανθρώπους, με τη γονιδιακή μηχανική, οι οποίοι θα μας υπηρετούν.

Θα μπορέσουμε, ίσως, να αντικαταστήσουμε το γονίδιο της γήρανσης, πουλώντας την ψυχή μας στον διάβολο, για μια φαουστική, φασιστική, αιώνια νεότητα.

Όμως, μπορεί ο άνθρωπος να αποδεχθεί μια τόσο απλοϊκή αντίληψη για τον εαυτόν του και τον προορισμό του επί της γης; Η γονιδιακή μας σύσταση δεν καθορίζει αποκλειστικά την ανθρώπινη υπόστασή μας. Η πληροφορία που μεταφέρουν τα γονίδιά μας, από γενιά σε γενιά, ολοκληρώνεται με την πληροφορία που μεταφέρει η ανθρώπινη παράδοσή μας στις μελλοντικές γενιές.

Είμαστε ό,τι είμαστε με την κληρονομιά των γονιδίων μας, αλλά, κυρίως, με την κληρονομιά του περιβάλλοντος στο οποίο ανατραφήκαμε, με τις παραδόσεις του και τις αξίες του, και το οποίο έχουμε κληρονομήσει από τους προπάτορές μας, με τον λόγο και με τα έργα. Ο κάθε άνθρωπος, ως εξ αυτού του λόγου, είναι μοναδικός.

Ο κίνδυνος να αναγεννηθεί η ευγονική θεωρία του βιολογικού ντετερμινισμού: Τα γονίδιά μας μάς προκαθορίζουν, είναι για ορισμένους υπαρκτός. Η κακή ή δόλια χρήση της γενετικής πληροφορίας μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις.

Στη συνέχεια ήρθαν οι ευγονικοί κανιβαλισμοί του τρίτου Ράιχ. Και αργότερα ο στιγματισμός και η κοινωνική περιθωριοποίηση των Αφροαμερικανών σε πολλές Πολιτείες των ΗΠΑ (1970), όταν διαπιστώθηκε η γονιδιακή εξάρτηση της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας. Μη έχοντας σκεφτεί, πώς θα χρησιμοποιήσουν αυτήν την πληροφορία, η τελική κατάληξη ήταν: ο κοινωνικός στιγματισμός, οι διακρίσεις στην εργασία και την ασφάλιση, εξ αιτίας μιας νόσου η οποία ήταν γνωστή και πριν από την ανακάλυψη της γονιδιακής της εξάρτησης.

Μόνο η ανθρωπιά μπορεί να καταξιώσει τη γονιδιακή ιατρική και έρευνα και όχι ο αχαλίνωτος εγωισμός ερευνητών επιστημόνων, που θέλουν να «παίξουν τον Θεό», ξεχνώντας πως, όταν το τζίνι βγει από το μπουκάλι, η ευγονική του τρίτου Ράιχ θα προβάλλει,ξανά, το απεχθές, απάνθρωπο πρόσωπό της. Παράλληλα, το κόστος της σύγχρονης ιατρικής και ιατρικής τεχνολογίας έχει καταστεί δυσβάστακτο, πλέον, και για τα πλουσιότερα κράτη (δεν είναι ελληνικό μόνον το φαινόμενο) και η λήψη μέτρων για τη μείωσή του, αναγκαία μεν, δημιουργεί και σημαντικά ηθικά διλήμματα.

Ήδη, διάφορες κυβερνήσεις, υπαγορεύουν στους γιατρούς λήψη αποφάσεων, βάσει οικονομικών κριτηρίων. Άγγλοι γιατροί καταγγέλλονται ότι δεν χειρουργούν αρρώστους με στεφανιαία νόσο, οι οποίοι αρνούνται να διακόψουν το κάπνισμα.

Από την άλλη μεριά, οι άρρωστοι διεκδικούν και δικαίως, την καλύτερη δυνατή ιατρική φροντίδα, ανεξαρτήτως κόστους.

Η διάσταση μεταξύ του ατομικού συμφέροντος και του συμφέροντος του κοινωνικού συνόλου είναι εμφανής.

Η εισβολή των αρχών του εμπορίου στην ιατρική έχει δημιουργήσει ένα «τερατώδες υβρίδιο» και έχει προκαλέσει, στην προβληματιζόμενη ιατρική κοινότητα και στην κοινωνία, την αίσθηση ότι κάτι εμφανώς εσφαλμένο συμβαίνει στην ιατρική.

Με την ταχεία και μαζική εισβολή της αγοράς στην ιατρική είναι φανερό, πλέον, ότι ο ηθικός κώδικας των προστατευτικών αρχών της ιατρικής ευρίσκεται εν κινδύνω.

Οι δύο μείζονες κώδικες ηθικής μιας κοινωνίας, ο προστατευτικός της ιατρικής και ο εμπορικός της αγοράς, είναι μεταξύ των ασύμβατοι. Οι αρχές που διέπουν έναν έκαστο εξ αυτών, συνθέτουν συμπαγές σύνολο, με την δική του ακεραιότητα.

Οποιαδήποτε ρωγμή στην ακεραιότητα εκάστου κώδικα, ή ανάμειξη των δύο κωδίκων, μπορεί να οδηγήσει στην αυτόματη μετατροπή των προτερημάτων σε ελαττώματα: Στην λεγόμενη «μη αναστρέψιμη διαφθορά του συστήματος υγείας» ή σε εμφάνιση «τερατωδών υβριδίων».

Ήδη, παρόμοια «τερατώδη υβρίδια» εμφανίζονται σε όλη την έκταση του συστήματος υγείας των ΗΠΑ: Εμπορευματοποίηση της υγείας, βιομηχανικές αρχές οργάνωσης, επιθετικές επιχειρηματικές πρακτικές αποτελούν πλέον καθημερινή ρουτίνα.

Χρήματα που ξοδεύονται για την αποκατάσταση της υγείας των αρρώστων θεωρούνται ζημιά από ορισμένους. Ο οικονομολόγος Reinhardt θεωρεί ότι οι καπνιστές συμβάλλουν στην μείωση του κόστους των υπηρεσιών υγείας «γιατί πεθαίνουν ενωρίτερα από τους άλλους».

Για τους οικονομολόγους της υγείας, ένας άνθρωπος μειώνει το κόστος των υπηρεσιών υγείας όταν είναι νεκρός! Όντως, αυτοί οι οικονομολόγοι γνωρίζουν την τιμή όλων των πραγμάτων, αλλά την αξία ουδενός.

Όλες οι αποδοτικά λειτουργούσες κοινωνίες έχουν ανάγκη και των δύο ηθικών κωδίκων. Και των αρχών του εμπορίου και των προστατευτικών αρχών της ιατρικής. Το ζήτημα είναι, να βρεθεί τρόπος συμβιώσεως των δύο. Και αυτό μπορεί να γίνει, κατ’ αρχήν, με τη διατήρηση αλώβητης της ταυτότητας και της ακεραιότητας εκάστου κώδικα ηθικής.

Εφ’ όσον γίνει αποδεκτό και κατανοητό αυτό, μπορεί να προβεί κανείς στο επόμενο βήμα, που θα είναι η πραγματική και επωφελής, και για τους δύο,συμβίωση δύο διαφορετικών οργανισμών.

Η μείωση της σπατάλης στον τομέα της υγείας είναι θεμιτή και αναγκαία. Ο γιατρός, είναι υποχρεωμένος, όπως επιτάσσει ο όρκος του και όπως εξουσιοδοτείται από τον άρρωστό του, να ενεργεί αποκλειστικά και μόνον προς όφελος του αρρώστου του.

Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι το πραγματικό συμφέρον του αρρώστου του είναι, πάντοτε, η ακριβότερη επιλογή θεραπείας ή διαγνωστικής εξέτασης και η σπάταλη διαχείριση των πόρων του συστήματος.

Οι γιατροί, εκτός από διαγνωστές-θεραπευτές, είναι και παραγωγοί πολιτικής στην υγεία και λαμβάνουν αποφάσεις οικονομικού περιεχομένου, σε έκταση που λίγοι συνειδητοποιούν ή παραδέχονται.

Κάθε κλινική απόφαση συνεπάγεται οικονομικό κόστος. Από την απλή γενική ούρων μέχρι την αξονική και μαγνητική τομογραφία. Από την απλή συνταγογράφηση αναλγητικού μέχρι την εγχείρηση ανοικτής καρδιάς.

Οι γιατροί ορθώς προσπαθούν να διασφαλίσουν την επαγγελματική και κλινική τους ελευθερία και αυτονομία, και αισθάνονται ότι αυτές κινδυνεύουν, όταν η πολιτεία έρχεται να ελέγξει την ορθολογικότητα της κλινικής πράξης.

Εν τούτοις, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η «κλινική ελευθερία» δεν ασκείται εν κενώ και ο κλινικός γιατρός δεν μπορεί να αγνοεί ή να αδιαφορεί για τις συνέπειες που έχει η άσκηση της «κλινικής του ελευθερίας», στον άρρωστο και την κοινωνία.

Το συμφέρον του αρρώστου δεν αποτελεί άλλοθι, για την ασυδοσία που παρατηρείται, σήμερα, στην κατάχρηση φαρμάκων και εξετάσεων, και δεν μπορεί να ερμηνεύεται, ως «ελευθέρας» προς τους γιατρούς, να αδιαφορούν για το κόστος που εμπεριέχει η λήψη κλινικών αποφάσεων.

Η πολιτεία, έχει την υποχρέωση να χαλιναγωγήσει και να εκλογικεύσει το, αλματωδώς, αυξανόμενο κόστος υπηρεσιών υγείας. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, αποκλεισμούς, ποσοστώσεις και στατιστική αντιμετώπιση του προβλήματος.

Η διερώτηση των οικονομολόγων της υγείας:

«Αξίζει το κόστος αυτής της θεραπείας, διαγνωστικής εξέτασης, σε αυτόν το  άρρωστο, δεδομένων των εναλλακτικών περιπτώσεων στις οποίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αυτά τα χρήματα;», δεν πρέπει να κλονίσει τη θεμελιώδη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ γιατρού και αρρώστου, που είναι το μείζον αγαθό.

Προσεγγίζουμε στο σημείο, όπου η παροχή υψηλής, αλλά δαπανηρής, ιατρικής τεχνολογίας, σε όλους, όσους την έχουν ανάγκη, θα καταστεί αδύνατη. Θα αναγκαστούμε, ως κοινωνία, να λάβουμε αποφάσεις προτεραιοτήτων και περιοριστικές: Τι, Πόσο, Πότε σε Ποιόν.

Ως εκ τούτου, η φροντίδα της υγείας καθίσταται θέμα πολιτικής. Δεν επαρκούν πλέον τα προγράμματα, οι σχεδιαστές και οι σχεδιασμοί, χωρίς να δηλώνεται, καθαρά και με σαφήνεια, η πολιτική θέση και οι στόχοι της για το ζήτημα.

Ο στόχος της οικονομικής ανάπτυξης, που θεωρείται μείζονος σημασίας, στην άσκηση πολιτικής, θα πρέπει να κατανοηθεί ως επιβοηθητικός για την επίτευξη των κοινωνικών και ατομικών στόχων, και όχι αυτοσκοπός.

Ουσιαστικός στόχος της πολιτικής σε κάθε, πραγματικά πολιτισμένη κοινωνία, είναι η ευημερία των πολιτών της.