Ποιες είναι οι μακροχρόνιες συνέπειες του ηλεκτρονικού εθισμού; Πώς αντιμετωπίζονται και πώς προλαμβάνονται;
Σημαντικές οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έρχονται σε επαφή τα παιδιά με το διαδίκτυο
Του Λευτέρη Χ. Θεοδωρακόπουλου
Παγκόσμια ημέρα ασφαλούς πλοήγησης στο Διαδίκτυο η 11η Φλεβάρη και πολλοί από εσάς αναρωτιέστε πώς μπορεί κανείς να μιλήσει για ασφάλεια σε ένα χαοτικό περιβάλλον όπως είναι αυτό του διαδικτύου. Κάποιοι δε από εσάς, που είστε γονείς φοβάστε τι θα βρεθεί ενώπιον του παιδιού σας στο επόμενο κλικ.
Την ίδια ώρα διαστάσεις τρομακτικές παίρνει και στη χώρα μας ο ηλεκτρονικός εθισμός σε παιδικές αλλά -ακόμη- και προσχολικές ηλικίες?
Η Άννα Καπράλου, που συνεργάζεται με τις ψυχοπαιδαγωγικές δομές της Κ.Σ.Δ.Ε.Ο «ΈΔΡΑ» και είναι κάτοχος πτυχίου ψυχολογίας, του τμήματος ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου και ταυτόχρονα έχει κάνει μεταπτυχιακή ειδίκευση για τέσσερα χρόνια στην εικαστική θεραπεία μιλάει στο Πινάκιο για το πώς μπορούμε να προφυλάξουμε τα παιδιά μας από τους κινδύνους του διαδικτύου.
Επισημαίνει για τις συνέπειες του ηλεκτρονικού εθισμού και κατά πόσο αυτός είναι υπαίτιος για μακροχρόνια προβλήματα? Διαβάστε την αποκαλυπτική συνέντευξη που ακολουθεί μας ενδιαφέρει όλους.
Είναι ανησυχητικό ή όχι που τα παιδιά από τις προσχολικές ηλικίες έρχονται σε επαφή με laptops, tablets κλπ;
«Στην εποχή μας τα ηλεκτρονικά μέσα αποτελούν σημαντικό κομμάτι μέσω του οποίου τα παιδιά εκπαιδεύονται, ενημερώνονται, διασκεδάζουν, επικοινωνούν. Είναι κάτι με το οποίο θα έρθουν σε επαφή αργά ή πιο γρήγορα στη ζωή τους. Ακόμα κι αν εμείς ως γονείς αποφεύγουμε να έχουμε υπολογιστή στο σπίτι ή να επιτρέπουμε στο παιδί να έρχεται σε επαφή, σίγουρα θα μάθει γι? αυτά τα μέσα από φίλους, συγγενείς, ή αργότερα το σχολείο.
Δεν θεωρώ ότι η επαφή με τα μέσα αυτά είναι από μόνη της κακή ή ανησυχητική. Αρκεί να γίνεται με τον κατάλληλο τρόπο από την πλευρά των γονέων. Οι πρώτες αυτές επαφές με τους υπολογιστές και ακόμα και το διαδίκτυο, θέτουν τις βάσεις για τη μελλοντική του χρήση και την απόκτηση καλών συνηθειών από τα παιδιά.
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν περιορισμένη ικανότητα κατανόησης των πληροφοριών που διατίθενται στο διαδίκτυο όπως και περιορισμένη κριτική ικανότητα, π.χ. ανάμεσα στις διαφημίσεις και το πραγματικό περιεχόμενο. Σε αυτές τις ηλικίες, οι γονείς πρέπει να βοηθούν τα παιδιά να βρουν κατάλληλο υλικό.
Τα παιδιά συχνά δεν μπορούν να κατανοήσουν τη διαφορά ανάμεσα στη χρήση του διαδικτύου και στα παιχνίδια ή τη ζωγραφική που χρησιμοποιούν στο δικό τους υπολογιστή. Επομένως, οι γονείς είναι απαραίτητο:
-Καταρχήν να είναι ενημερωμένοι οι ίδιοι για τους πιθανούς κινδύνους του υπολογιστή και του διαδικτύου και τους τρόπους προφύλαξης του παιδιού τους.
- Να επιλέγουν οι ίδιοι και να καθοδηγούν τα παιδιά τους στο τι θα δουν στον υπολογιστή ή με τι θα παίξουν σε αυτόν. Μπορούν να επιλέξουν Cds ή DVD με εκπαιδευτικό ή ψυχαγωγικό περιεχόμενο το οποίο γνωρίζουν οι ίδιοι εκ των προτέρων. Μπορούν, επίσης, να θέσουν γονικό έλεγχο ως ρύθμιση στον υπολογιστή, ώστε το παιδί τους να μην μπορεί να περιηγείται σε όποιες σελίδες θέλει στο διαδίκτυο.
- Να κάθονται μαζί με το παιδί τους όση ώρα αυτό ασχολείται με τον υπολογιστή ή να ελέγχουν ανά τακτά διαστήματα με τι ασχολείται το παιδί. Μπορούν να τοποθετήσουν τον υπολογιστή σε ένα χώρο όπου βρίσκονται συνήθως εκείνοι και όχι στο δωμάτιο του παιδιού.
- Να θέτουν χρονικά όρια στο πόσο θα ασχοληθεί το παιδί με τον υπολογιστή και να τα τηρούν με συνέπεια. Ας προσπαθούν να μην ξεπερνούν τις 5 ώρες την εβδομάδα.
- Να συζητούν με τα παιδιά τους λόγους για τους οποίους εφαρμόζουν τα παραπάνω, εξηγώντας τους πιθανούς κινδύνους που υπάρχουν, ιδιαίτερα αν τα ίδια εκφράζουν απορίες και ερωτήσεις.
- Να προσπαθούν να δίνουν στα παιδιά επιλογές για άλλες δραστηριότητες είτε μέσα είτε έξω από το σπίτι (άθληση, ψυχαγωγία, παιχνίδι, καλλιτεχνικές ενασχολήσεις, επαφή με άλλα παιδιά).
- Να περνούν αρκετό χρόνο με τα παιδιά τους, παίζοντας, διασκεδάζοντας, δημιουργώντας, εκφράζοντας την αγάπη και τη στοργή τους προς αυτά.
Επομένως, η χρήση των ηλεκτρονικών μέσων από παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν είναι από μόνη της ανησυχητική, αρκεί να γίνεται με την καθοδήγηση, την οριοθέτηση και την επίβλεψη του γονέα. Επίσης, όταν το παιδί αυτής της ηλικίας έρχεται σε επαφή και με άλλα ερεθίσματα απαραίτητα για την κοινωνική, γνωστική και συναισθηματική του ανάπτυξη, (παιχνίδι, κατασκευές, ζωγραφική, επαφή με άλλα παιδιά) και επικρατεί κλίμα αγάπης, υποστήριξης και ενθάρρυνσης στην οικογένεια, τότε η χρήση των μέσων αυτών λειτουργεί ως επιπλέον ερέθισμα στα παιδιά για την ανάπτυξή τους».
Θεωρείτε πως ο εθισμός στα ηλεκτρονικά Μέσα μικραίνει την παιδική φαντασία;
«Καταρχήν, είναι χρήσιμο να δούμε τι σημαίνει ο όρος εθισμός στα ηλεκτρονικά μέσα και ποια είναι τα συμπτώματα αυτού. Ο εθισμός στα ηλεκτρονικά μέσα και το διαδίκτυο είναι μια σχετικά νέα μορφή εξάρτησης, η οποία βρίσκεται υπό εξέταση από την επιστημονική κοινότητα προκειμένου να οριοθετηθεί. Αυτή η μορφή εθισμού ορίζεται ως ενασχόληση με το διαδίκτυο για άντληση αισθήματος ικανοποίησης, που συνοδεύεται με αύξηση του χρόνου που καταναλώνεται για την άντληση αυτού του αισθήματος.
Τα συμπτώματα που υποδηλώνουν εξάρτηση του παιδιού περιλαμβάνουν τον υπερβολικό χρόνο ενασχόλησης με τον υπολογιστή, τη μονομανία (αποκλειστική ενασχόληση και απορρόφηση από τον υπολογιστή, αδιαφορώντας για άλλες δραστηριότητες και ενασχολήσεις), την παραμέληση των υποχρεώσεων και άλλων ασχολιών, την απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, την απομόνωση και τη μείωση του χρόνου που περνούν με φίλους, την εμφάνιση ευερέθιστης ή/και επιθετικής συμπεριφοράς, τη μεταβολή της συμπεριφοράς, την αδιαφορία για πράγματα που παλιά το ευχαριστούσαν, την εμφάνιση συχνών πονοκεφάλων, την ξηρότητα των οφθαλμών κ.α.
Ενδέχεται, ο μακροπρόθεσμος εθισμός στα ηλεκτρονικά μέσα, εάν δεν αντιμετωπιστεί, να οδηγήσει σε μειωμένη χρήση της φαντασίας του παιδιού, εφόσον παύει να ασχολείται με εναλλακτικές δραστηριότητες και ως εκ τούτου δεν έρχεται σε επαφή με ποικίλα ερεθίσματα που συμβάλουν στην έκφραση της δημιουργικότητάς του. Τέλος, υπάρχει και το ενδεχόμενο σε κάποιες περιπτώσεις να υπάρξει σύγχυση στο παιδί ανάμεσα στο τι είναι φανταστικό και το τι είναι πραγματικότητα.
Οι γονείς πως θα πρέπει να συμπεριφερθούν όταν τα παιδιά τους είναι «κολλημένα» σε μια οθόνη;
«Αυτό που σίγουρα πρέπει να προσπαθήσουν οι γονείς είναι να προλάβουν όσο το δυνατόν τέτοιες συμπεριφορές από την πλευρά των παιδιών. Όπως ανέφερα και παραπάνω, από τις πρώτες φορές που θα έρθει το παιδί σε επαφή με υπολογιστή, είναι σημαντικό να μάθει τον κατάλληλο τρόπο χρήσης του. Οι γονείς, καταρχήν με το δικό τους παράδειγμα, αποτελούν το πρότυπο που θα ακολουθήσουν τα παιδιά τους. Δεν είναι δυνατόν ένας γονιός να περνάει ώρες μπροστά στον υπολογιστή και έπειτα να λέει στο παιδί του ότι δεν είναι καλό να ασχολείται με τον υπολογιστή πολλές ώρες. Ας δείξουμε στα παιδιά μας ποιος είναι ο κατάλληλος τρόπος χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων από μικρή ηλικία. Έπειτα, το πρώτο πράγμα είναι να συζητήσουμε με τα παιδιά, για να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει, το μέγεθος του ενδεχόμενου προβλήματος, το πώς αισθάνονται και ποιες ανάγκες τους προσπαθούν να ικανοποιήσουν μέσα από τη χρήση του υπολογιστή. Είναι σημαντικό ως γονείς να ακούμε πραγματικά το παιδί και να δείχνουμε σεβασμό σε αυτά που μας λέει, χωρίς να βιαζόμαστε να του κάνουμε υποδείξεις και παρατηρήσεις και χωρίς να παίρνουμε αποφάσεις μη λαμβάνοντας υπόψη τη δική του γνώμη. Ας δώσουμε χώρο και χρόνο στα παιδιά να εκφράσουν αυτό που αισθάνονται, αυτό που τα κάνει να στρέφονται με τέτοια προσήλωση σε μια οθόνη, απομονώνοντας τον εαυτό τους από το περιβάλλον και τα άλλα ενδιαφέροντά τους.
Τα όρια
Αφού, λοιπόν, ακούσουμε το παιδί και καταλάβουμε πραγματικά τι του συμβαίνει, μπορούμε να του μιλήσουμε για τους κινδύνους του διαδικτύου και τους λόγους για τους οποίους επιθυμούμε να λάβουμε κάποια μέτρα προφύλαξης. Προσπαθούμε να πείσουμε το παιδί και όχι να του επιβάλουμε μια άποψη όσο σωστή κι αν είναι. Αφιερώνουμε χρόνο και υπομονή, ώστε να κερδίσουμε το σεβασμό του και να το βοηθήσουμε να κατανοήσει τι του ζητάμε και για ποιο λόγο.
Θέτουμε συγκεκριμένα και σαφή όρια στη διάρκεια, τη συχνότητα και το περιεχόμενο της ενασχόλησης με τον υπολογιστή. Τα παραπάνω χρειάζεται να είναι ανάλογα με την ηλικία και τις ανάγκες του παιδιού και όχι αυθαίρετα. Φροντίζουμε τα όρια που θα θέσουμε και τη συμφωνία που θα κάνουμε με το παιδί να μπορούμε να τα τηρήσουμε πρώτα εμείς ως γονείς.
Προσπαθούμε να διερευνήσουμε το είδος της σχέσης μας με το παιδί μας και το κατά πόσο χρειάζεται να ενισχύσουμε τη μεταξύ μας επικοινωνία και αλληλεπίδραση.
Επιδιώκουμε να βρούμε χρόνο με το παιδί μας για κοινές δραστηριότητες, παιχνίδι, διασκέδαση και μοίρασμα των προβληματισμών του.
Τέλος, διαπιστώνουμε τον βαθμό στον οποίο το παιδί μας είναι «κολλημένο» με τον υπολογιστή και τα συμπτώματα στη συμπεριφορά, τη σωματική και συναισθηματική του κατάσταση, ώστε να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό για περαιτέρω βοήθεια».
Ποιες μπορεί να είναι οι μακροχρόνιες συνέπειες σε ένα παιδί που είναι εθισμένο στα ηλεκτρονικά;
«Όταν ένα παιδί είναι εθισμένο για αρκετό καιρό στο διαδίκτυο και δεν έχει ξεκινήσει κάποιου είδους θεραπεία απεξάρτησης, ενώ συγχρόνως δεν πραγματοποιείται συμβουλευτική ή θεραπεία και των γονέων, τότε τα αποτελέσματα μακροπρόθεσμα μπορεί να είναι πολύ αρνητικά.
- Το παιδί αρχίζει να ξεχνιέται στον υπολογιστή και δεν έχει συναίσθηση του χρόνου που αναλώνει σε αυτόν.
- προτιμά να ασχολείται με τον υπολογιστή και το διαδίκτυο παρά να συναντά φίλους του, με αποτέλεσμα να απομονώνεται.
- πέφτει η σχολική του απόδοση απότομα.
- συχνά ξενυχτά προκειμένου να μείνει συνδεδεμένο στο διαδίκτυο.
- δείχνει άγχος, ανησυχία, εξάρσεις θυμού ή βίας ή καταθλιπτική συμπεριφορά όταν δε βρίσκεται στον υπολογιστή.
- αδιαφορεί για πράγματα, δραστηριότητες και συνήθειες που παλιά το ευχαριστούσαν.
- αρχίζει να παραμελεί την ατομική του υγιεινή και φροντίδα.
- αυξάνει ο κίνδυνος εμφάνισης παχυσαρκίας ή το αντίθετο, ανορεξίας.
Συνήθως, τα παραπάνω συμπτώματα αφορούν παιδιά στην περίοδο της εφηβείας και μετά, όπου εφόσον δεν έχουν μπει από την αρχή οι σωστές βάσεις για τη χρήση του υπολογιστή, μειώνεται η δυνατότητα ελέγχου από την πλευρά των γονέων. Πάντα, όμως, υπάρχει η δυνατότητα οι γονείς να συνειδητοποιήσουν το πρόβλημα και να απευθυνθούν σε ειδικούς, οι οποίοι θα τους βοηθήσουν να επανεξετάσουν τη σχέση τους με τους εφήβους τους και να αντιμετωπίσουν πιθανά δυσλειτουργικά πρότυπα επικοινωνίας και αλληλοσυσχέτισης στην οικογένεια».
Τέλος, από ποια ηλικία κατά την γνώμη σας, πρέπει τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με υπολογιστές;
«Αυτό στο οποίο πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη σημασία δεν είναι τόσο η ηλικία κατά την οποία μπορεί το παιδί να έρθει σε επαφή με υπολογιστές, αλλά οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έρχεται σε επαφή.
Ένα παιδί, που το αφήνουν οι γονείς μόνο του μπροστά σε έναν υπολογιστή για πολλές ώρες και στο οποίο δεν προσφέρουν ερεθίσματα, δραστηριότητες, ενασχολήσεις και επαφή με άλλα παιδιά, είναι πιθανό να γίνει ένα παιδί εθισμένο στο διαδίκτυο, με όλες τις αρνητικές συνέπειες που ανέφερα παραπάνω. Επίσης, όταν και οι ίδιοι οι γονείς ή ένας από τους δύο ασχολείται για πολλές ώρες με τα ηλεκτρονικά μέσα, παρουσιάζει ένα αρνητικό πρότυπο για το παιδί και τη μελλοντική επαφή του με τα μέσα αυτά.
Είναι σημαντικό, να έχει εγκαθιδρυθεί μια καλή σχέση και επαφή με το παιδί, ή οποία βέβαια σχέση καλλιεργείται κάθε μέρα, κάθε στιγμή. Όταν ο γονιός ακούει τις ανάγκες του παιδιού του, μιλάει μαζί του, αλληλεπιδρά με θετικό και στοργικό τρόπο, θέτει τα κατάλληλα όρια πάντα με αγάπη και αποδοχή για το παιδί και βρίσκει χρόνο να παίξει, να γελάσει, να δημιουργήσει, να διασκεδάσει μαζί του, τότε έχουν μπει γερές βάσεις ώστε να μην αναπτύξει το παιδί μια εθιστική συμπεριφορά προς το διαδίκτυο και όχι μόνο. Ας μην ξεχνάμε ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο είμαι μια μόνο από τις μορφές εθισμού που μπορεί να εκδηλωθούν.
Ακόμα όμως και στην περίπτωση που το παιδί παρασυρθεί ή αρχίσει να δείχνει μια ιδιαίτερη προσήλωση στον υπολογιστή, η καλή σχέση με το γονιό βοηθάει ώστε το παιδί να είναι πιο δεκτικό και συνεργάσιμο μαζί του σε αυτά που θα του πει».
