Διαβάστε παρακάτω ένα απόσπασμα από ένα βιβλίο που τέλειωσα χθες. Θέμα του η ζωή του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, κομμουνιστή αγωνιστή της λευτεριάς που εκτελέστηκε την Πρωτομαγιά του '44 στην Καισαριανή.
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρακολουθούμε τον Σουκατζίδη κρατούμενο του καθεστώτος Μεταξά στην Ακροναυπλία. Ακούει τη συνομιλία μεταξύ δυο συγκρατούμενών του, οι οποίοι εξετάζουν την πιθανότητα μιας άλλης εξέλιξης στην υπόθεσή τους.
Διαβάζοντάς το, μου δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ εκείνης της σκοτεινής εποχής και της δικής μας, μεταξύ του διλήμματος που βασανισε κάποιους Ακροναυπλιώτες και ημών, των δεσμωτών μιας γερμανοκρατούμενης Ευρώπης-φρουρίου των λαών...
Δεν ισχυρίζομαι ότι οι δυο εποχές ταυτίζονται, ίσως όμως κάποιες αναλογίες μεταξύ τους να μας βοηθήσουν να ξεκαθαρίσουμε το δίλημμα που αργότερα ή νωρίτερα θεωρώ πως θα αντιμετωπίσουμε.
Η πλούσια ιστορία του βασανισμένου τόπου μας μπορεί σε θολές καταστάσεις όπως τούτη δω που βιώνουμε -εγώ τουλάχιστον- να μας διαφωτίσει και να μας κατευθύνει...
Ελεάννα
Υ.Γ. Θα χαιρόμουν πολύ να μοιραζόσασταν μαζί μου κάποιες σκέψεις σας που θα προκύψουν από την ανάγνωση του παρακάτω αποσπάσματος.
[ ... ]
Τελευταίες μέρες του Απρίλη. Στο καταραμένο 1941. Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Ακροναυπλία. Και οι έλληνες φασίστες, οι άνθρωποι του Μανιαδάκη, παρέδωσαν τους κρατούμενους με πρωτόκολλο. Επίσημα!
- Ποιοι Έλληνες; Πουλημένα τομάρια. Προσβάλλουν τη φυλή μας.
Βαριά η ατμόσφαιρα στο στρατόπεδο. Η μπότα του Γερμανού πατούσε ό,τι έβρισκε στο διάβα της. Και αυτοί που διακινδύνευσαν τη βεβαιότητα με την αβεβαιότητα, για να κυνηγήσουν ένα όνειρο, ήταν ακόμα εκεί. Δεν παραπονέθηκαν ποτέ για την τύχη τους, ούτε περνούσαν τις μέρες τους μεμψιμοιρώντας. Όλα ήταν επιλογή τους. Δεν μετάνιωναν για τίποτα. Πού και πού, όμως, στον απολογισμό τους έβρισκαν ψεγάδια. Ιδιαίτερα όταν ήταν στριμωγμένοι, όπως τώρα.
- Και μεις, σύντροφε, με σταυρωμένα τα χέρια καθίσαμε, λες και τους περιμέναμε. Έχουμε και ΄μεις τις ευθύνες μας, μουρμούριζε ο Πάνος.
- Δηλαδή, δηλαδή; Τι μπορούσαμε να κάνουμε και δεν το κάναμε; Ρώτησε φανερά ενοχλημένος ο Μήτσος. Βλέπεις, τώρα η ευθύνη ερχόταν και προς το μέρος τους.
- Τι δηλαδή; Εξαντλήσαμε τις προσπάθειες να φύγουμε απ' αυτό το κολαστήριο; Ναι, να δραπετεύσουμε εννοώ. Ερωτώ: τις εξαντλήσαμε; Η απάντηση είναι όχι. Δώσαμε βάση στις ψευτιές του «Κυριάκη» και περιμέναμε. (Κυριάκη αποκαλούσαν τον διοικητή από το όνομα του εκφωνητή της ελληνικής εκπομπής του ραδιοσταθμού του Βερολίνου).
Ο Πάνος έβαλε και πάλι στο τραπέζι το επίμαχο θέμα. Το θέμα που είχε προκαλέσει και συνέχιζε να προκαλεί αντιδικίες. Ο Μήτσος ήταν στην άλλη άποψη, την κομματική, και συνέχισε τις ερωτήσεις.
- Τι θα έπρεπε, δηλαδή, να κάνουμε, σύντροφε; Να αποδράσουμε με μάχη; Και πόσα θύματα νομίζεις ότι θα 'χαμε; Και με ποιο σχέδιο; Και αυτοί που θα 'μεναν πίσω;
Ο Πάνος, ακούγοντας τις ερωτήσεις, φάνηκε να θίγεται. Εκνευρισμένος, σηκώθηκε όρθιος και κοιτάζοντας τον συνομιλητή του στα μάτια είπε:
- Άστα, ρε Μήτσο, σε παρακαλώ. Κάνεις πως δεν καταλαβαίνεις; Γνωρίζεις καλά τι συζητάμε...
Ο Μήτσος τον διέκοψε απότομα.
- Αν έχεις να πεις κάτι, σύντροφε, να το πεις.
Ο Πάνος αντέδρασε αμέσως στην πρόκληση. Τα πνεύματα είχαν ανάψει.
- Ξέχασες την περίπτωση του Στέλιου; Κατέβηκε στο Ναύπλιο να αγοράσει υλικά για το μαραγκούδικο και την έκανε. Δραπέτευσε, έφυγε από το κάτεργο.
- Ε, και; Τι θέλεις να πεις μ' αυτό;
Ο Μήτσος συνέχιζε να τσιγκλάει τον Πάνο και εκείνος συνέχισε:
- Τι έγινε μετά; Θυμάσαι; Θα σου θυμίσω εγώ. Το κόμμα καταδίκασε την πράξη του, οργανωμένη από την Ασφάλεια είπε πως είναι για να σκληρύνουν τα μέτρα, δήθεν ότι είμαστε επικίνδυνοι.
- Και πώς ξέρεις ότι δεν ήταν; Ξέρεις εσύ κάτι περισσότερο από το κόμμα; Τον διέκοψε θιγμένος ο Μήτσος.
- Άσε, ρε Μήτσο. Κάτι ξέρουμε και ΄μεις. Τον ζήσαμε τον Στέλιο. Σου έμοιαζε για τέτοιος άνθρωπος; Εμένα πάντως δε μου έμοιαζε. Αγωνιστής ήταν, απάντησε ο Πάνος.
- Δεν ξέρω, δεν ξέρω. Έχουν δει πολλά τα μάτια μου, είπε ο Μήτσος, εκφράζοντας τη δυσπιστία του για όσα έλεγε ο Πάνος.
Ο Μήτσος σχεδόν προσβεβλημένος βάλθηκε να στηρίξει την άποψή του.
- Μπορείς να μου πεις, σύντροφε, πόσα θύματα νομίζεις ότι θα είχαμε σε μια απόδραση; Και πόσα θύματα θα είχαμε σε όσους έμεναν πίσω; Τα αντίποινα εννοώ. Και τα μέτρα που θα εύρισκαν ευκαιρία να πάρουν;
Σταμάτησε και άναψε μια γόπα. Τράβηξε μια βαθιά ρουφηξιά και συνέχισε:
- Αυτά είναι τα ερωτήματα, σύντροφε. Αυτά σκέφτεται και το κόμμα. Έχει υπεύθυνη στάση. Δεν κάνει απονενοημένες ενέργειες, δε ρισκάρει τις ζωές μας. Δεν ήταν προφανώς ευνοϊκές οι συνθήκες για την επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος.
Ο Πάνος, προφανώς, δεν ήθελε να πάει εκεί την κουβέντα που την πήγε ο Μήτσος. Να σταθεί απέναντι στις επιλογές του κόμματος. Ήταν φανερό, όμως, ότι δεν είχε πεισθεί.
- Δεν μπορώ να απαντήσω σε όλα αυτά τα ερωτήματά σου, σύντροφε. Ούτε καταλαβαίνω τον υπερβολικό αυτό φόβο για την ανάληψη της ευθύνης. Δεν ξέρω το κόστος. Αυτό που ξέρω είναι αυτό το τωρινό κόστος, αιχμάλωτοι των Γερμανών, πρόβατα για σφαγή. Δεν είχαμε να χάσουμε και πολλά πράγματα. Τη ζωή μας θα κερδίζαμε ή θα τη χάναμε. Τώρα τη χάνουμε αμαχητί.
Και έτσι έγινε. Λίγο αργότερα. Τους την είχαν στήσει. Το πρωί της 28ης Απριλίου ακούσθηκε ο θόρυβος των γερμανών μοτοσικλετιστών που έμπαιναν στην πόλη. Ο Γιαννίκος (ο διοικητής) είχε κινητοποιήσει τη φρουρά, την εφοδίασε με πολυβόλα και τη διέταξε να πυροβολήσει στο ψαχνό, αν διαφαινόταν προσπάθεια απόδρασης. Οι Γερμανοί έφτασαν στο στρατόπεδο και, αφού αφόπλισαν τη φρουρά, ύψωσαν τη φασιστική σημαία. Αργότερα, έδωσαν πάλι τα όπλα στη φρουρά ? έτσι κι αλλιώς μαζί ήταν.
Οι κρατούμενοι ήταν ανάστατοι. Παραδόθηκαν σαν σακιά. Από τους Έλληνες στους Γερμανούς.
[ ... ]
Στο μεταξύ τα πράγματα γίνονταν ολοένα και χειρότερα. Η γερμανική κατοχή εξαθλίωνε καθημερινά τον λαό. Ο σκληρός χειμώνας του '41 άφηνε πίσω του θύματα από την πείνα και τις κακουχίες.
Στο κάτεργο της Ακροναυπλίας οι μέρες και οι ώρες ήταν τραγικές. Οι κρατούμενοι έλιωναν από την πείνα και είχαν μεταβληθεί σε ανθρώπινες σκιές. Δέκα μήνες το ελάχιστο είχαν μείνει χωρίς ψωμί. Το ψωμί ψωμάκι έλεγαν. Το ίδιο περίπου με όσπρια ή μακαρόνια. Επιβιώνανε δύσκολα, υποψήφιοι νεκροί ήταν.
[ ... ]
(από το ιστορικό μυθιστόρημα του ΣπύρουΤζόκα, Ο κύκλος των «μάταιων» πράξεων, σελ. 243- 246, εκδ. Εύμαρος, Αθήνα, 2014)
