«Κόλαφο» για τις κομβικότερες εκ των κυβερνητικών αλλαγών στον τρόπο λειτουργίας και λήψης αποφάσεων των δήμων αποτελεί απόφαση του Γ’ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ). Η μεταφορά αρμοδιοτήτων από τα δημοτικά συμβούλια στις Οικονομικές Επιτροπές και στις Επιτροπές Ποιότητας Ζωής και η συγκρότηση των επιτροπών αυτών με (πλασματικές) πλειοψηφίες 3/5 υπέρ των παρατάξεων των δημάρχων μέσω των «νόμων Θεοδωρικάκου» κρίθηκαν αντισυνταγματικές, με την υπόθεση να παραπέμπεται στην Ολομέλεια του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας, η οποία θα λάβει και τις τελικές αποφάσεις.
Οι επίμαχες διατάξεις (των νόμων 4623/2019 και 4625/2019) «παραβιάζουν τα δικαιώματα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, καθώς και τις αρχές της ελεύθερης και ανόθευτης εκδήλωσης της λαϊκής θέλησης, ως έκφρασης της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας και της ισότητας των όρων του εκλογικού ανταγωνισμού», έκρινε κατά πλειοψηφία το Γ’ Τμήμα.
Η απόφασή του αποτελεί «πλήγμα» για τον «πυρήνα» του δόγματος της κυβερνητικής πολιτικής για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Με τους πρώτους νόμους που πέρασε η κυβέρνηση Ν.Δ. το καλοκαίρι του 2019, ένα σύνολο αποφασιστικών αρμοδιοτήτων των δημοτικών συμβουλίων μεταφέρθηκε κυρίως στις Οικονομικές Επιτροπές (και κατά δεύτερον στις Επιτροπές Ποιότητας Ζωής). Περαιτέρω, με τις κυβερνητικές διατάξεις οι δημοτικές αρχές απέκτησαν ισχυρή πλειοψηφία (60%) στις επιτροπές, ακόμα και αν αποτελούσαν μειοψηφία στα δημοτικά συμβούλια βάσει των αποτελεσμάτων των εκλογών του Μαΐου του 2019 με την απλή αναλογική των δύο γύρων (αυτό συνέβη σε 231 από τους 332 δήμους της χώρας).
Οι εν λόγω διατάξεις ψηφίστηκαν πριν αναλάβουν καθήκοντα οι νεοεκλεγείσες δημοτικές αρχές και εφαρμόστηκαν από την αρχή της τρέχουσας αυτοδιοικητικής θητείας, την 1η Σεπτεμβρίου 2019. Προωθήθηκαν υπό την επίκληση της ανάγκης «κυβερνησιμότητας» των δήμων έναντι του «χάους» που κατά το κυβερνητικό αφήγημα προκαλούσε ο «Κλεισθένης». Το αποτέλεσμα ήταν ακόμα και αποφάσεις με σημαντικό οικονομικό βάρος να μεταφέρονται από τα κορυφαία πολιτικά όργανα των δήμων και τα ανοιχτά στους πολίτες δημοτικά συμβούλια στις -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- «κλειστές» και αποστειρωμένες από δημότες Οικονομικές Επιτροπές. Εχοντας ισχυρή πλειοψηφία, οι δημοτικές αρχές απέκτησαν δυνατότητα να περνούν κάθε εισήγησή τους, ενώ η αντιπολίτευση περιορίστηκε σε ρόλο παρατηρητή. Κριτική στις παραπάνω διατάξεις έχει ασκηθεί ακόμα και από δημάρχους προσκείμενους στη Ν.Δ.
Εξετάζοντας σχετική προσφυγή, το Γ’ Τμήμα του ΣτΕ δέχθηκε ότι οι επίμαχες διατάξεις ουσιαστικά άλλαξαν τους όρους του «εκλογικού παιχνιδιού» κατά παράβαση του Συντάγματος. Η πλειοψηφία του Τμήματος έκρινε αντισυνταγματικές τις διατάξεις τόσο για τη μεταφορά αρμοδιοτήτων όσο και για τον τρόπο συγκρότησης των επιτροπών, καθώς επίσης και για τον τρόπο συγκρότησης των διοικητικών συμβουλίων νομικών προσώπων των δήμων (Δημοτικές Επιχειρήσεις Υδρευσης-Αρδευσης κ.λπ.). Υπήρξαν όμως άλλες δύο μειοψηφικές απόψεις:
● Η μία, «εν μέρει συγκλίνουσα προς την πλειοψηφία και εν μέρει αποκλίνουσα από αυτή» -όπως περιγράφεται στην περίληψη της απόφασης- κρίνει επίσης αντισυνταγματικές τις διατάξεις για τη μεταφορά των αρμοδιοτήτων των δημοτικών συμβουλίων προς τις επιτροπές, καθώς και αυτές για τον τρόπο συγκρότησης των επιτροπών. Ωστόσο, έκρινε ότι δεν αντίκεινται στο Σύνταγμα οι ρυθμίσεις για την ανάδειξη μελών διοικητικών συμβουλίων δημοτικών νομικών προσώπων, «καθόσον οι εν λόγω οργανωτικές μεταβολές δεν συνδυάζονται και με μεταφορά αρμοδιοτήτων από άμεσα όργανα διοίκησης του δήμου».
● Η δεύτερη, εκτός από τα διοικητικά συμβούλια νομικών προσώπων, έκρινε ότι δεν αντίκειται στο Σύνταγμα ούτε ο τρόπος στελέχωσης των επιτροπών, με το σκεπτικό ότι ο «Κλεισθένης» δεν προέβλεπε για τα μέλη των επιτροπών άμεση εκλογή από το εκλογικό σώμα, αλλά έμμεση εκλογή από το δημοτικό συμβούλιο. Ωστόσο, όπως και οι προαναφερθείσες απόψεις, και η συγκεκριμένη κρίνει αντισυνταγματική τη μεταφορά αρμοδιοτήτων από τα δημοτικά συμβούλια προς τις επιτροπές. Να σημειωθεί ότι στην περίληψη της απόφασης και συγκεκριμένα στην περιγραφή της μειοψηφικής άποψης εγείρεται θέμα νομιμότητας των αποφάσεων των επιτροπών (εφόσον δεχθούν μελλοντικά κάποια προσφυγή).
Τεκμήριο νομιμότητας
Τι μέλλει γενέσθαι ως προς αυτήν την πτυχή, υπό την προϋπόθεση ότι η απόφαση του Τμήματος γίνει δεκτή από την Ολομέλεια; Πηγές του ΣτΕ εξηγούν στην «Εφ.Συν.» ότι οι αποφάσεις αυτές διατηρούν το τεκμήριο νομιμότητας. Κατά την πάγια νομολογία για ένα σύνολο διοικητικών (όχι μόνο δημοτικών) οργάνων, ο μη νόμιμος χαρακτήρας ορισμού μελών και συγκρότησης ενός οργάνου (εν προκειμένω των επιτροπών) δεν αποτελεί κατά κανόνα λόγο ακυρότητας των πράξεών τους. Επομένως, κατ’ αρχάς δεν έχουν κάποιο πρόβλημα, εκτός αν γίνει κάποια εμπρόθεσμη προσφυγή οπότε θα ληφθούν από τα αρμόδια δικαστήρια οι σχετικές αποφάσεις, τις οποίες αφενός κανείς δεν μπορεί να προκαταλάβει και αφετέρου η πτώση των πράξεων δεν ευνοείται από τη νομολογία δεκαετιών.
Η απόφαση του Γ’ Τμήματος του ΣτΕ αφορά αποκλειστικά τους δήμους και τις δημοτικές επιτροπές, καθώς στη συγκεκριμένη βαθμίδα Αυτοδιοίκησης αναφερόταν η προσφυγή. Πηγές του ΣτΕ εξηγούν ότι αν οι διατάξεις κριθούν εν τέλει αντισυνταγματικές και από την Ολομέλεια, τότε θα επηρεαστούν ανάλογα βάσει νομολογίας οι αντίστοιχες διατάξεις των «νόμων Θεοδωρικάκου» και για τις περιφέρειες.
Είναι η τρίτη -αλλά προφανώς πολύ σημαντικότερη- απόφαση του Γ’ Τμήματος για αντισυνταγματικότητα διατάξεων των «νόμων Θεοδωρικάκου»: η πρώτη αφορούσε τις αλλαγές στον τρόπο ορισμού αντιδημάρχων σε νησιωτικές δημοτικές ενότητες της χώρας και η δεύτερη τις μεταβολές στον τρόπο ανάδειξης προέδρων κοινοτήτων άνω των 300 κατοίκων. Αμφότερες έχουν παραπεμφθεί στην Ολομέλεια του ΣτΕ.
❝ Σε κάθε άλλη περίοδο, όλες αυτές οι μεταφορές αρμοδιοτήτων προς τις επιτροπές θα φάνταζαν μη αποδεκτές. Ομως ειδικά σε αυτή την τετραετία είναι τόσο ακραίες οι καταστάσεις που βιώνουμε λόγω του εκλογικού νόμου, που δυστυχώς θα πρέπει να παρθούν και “ακραίες” αποφάσεις, προκειμένου οι δήμοι να διοικηθούν. Θεωρώ πως όλες αυτές οι αρμοδιότητες πλέον θα επιστρέψουν στα συλλογικά όργανα στην επόμενη τετραετία, όπου πλέον τα δημοτικά συμβούλια δεν θα ζουν τέτοιες μη ορθολογικές καταστάσεις.
Για παράδειγμα, ακόμη και σήμερα υπάρχουν συμβούλια που δεν μπορούν να συγκληθούν λόγω έλλειψης απαρτίας. Αυτό είναι ένα δείγμα της “ανωμαλίας” που βιώνουμε. Οι αποφάσεις του ΣτΕ προφανώς είναι σεβαστές. Προφανώς μας προβληματίζουν. Περιμένουμε την Ολομέλεια, πλέον, για τις όποιες τελικές αποφάσεις ❞.
Δημήτρης Παπαστεργίου, δήμαρχος Τρικκαίων, Πρόεδρος ΚΕΔΕ
❝ Προφανώς μπορεί να τεθούν όρια στις αρμοδιότητες των Οικονομικών Επιτροπών, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να παραμείνουν όπως ήταν με τον παλιό κώδικα οι αρμοδιότητες των δημοτικών συμβουλίων, γιατί τότε θα παγώσει η οποιαδήποτε δραστηριότητα και λειτουργία των δήμων. Εκείνο που μένει είναι πώς θα δοθεί διέξοδος μέσω των δημοτικών συμβουλίων. Πώς θα μπορούσε να βρεθεί μια χρυσή τομή ώστε και η λειτουργία των δήμων να προχωρά, αλλά και η δημοκρατία να διατηρηθεί μέσω των δημοτικών συμβουλίων.
Πώς, δηλαδή, ένα δημοτικό συμβούλιο θα είναι όργανο δημοκρατικού προγραμματισμού και δεν θα πηγαίνουμε στην Οικονομική Επιτροπή όπου θα έχει πλειοψηφία 2/3 η δημοτική αρχή, αλλά και πώς δεν θα μπορεί ένας συνασπισμός μειοψηφιών “κακόβουλα”, για μικροπολιτικούς και μικροπαραταξιακούς λόγους, να βάζει φρένο στη λειτουργία των δήμων ❞.
Γιάννης Λυμπέρης, δήμαρχος Ηλιδας, μέλος Δ.Σ. ΚΕΔΕ και επικεφαλής της παράταξης «Αυτοδιοικητικό Κίνημα»
❝ Η απόφαση αυτή δεν ξαφνιάζει. Με την έννοια ότι όλοι γνωρίζαμε ότι οι αποφάσεις της κυβέρνησης για μεταφορά των αρμοδιοτήτων ήταν στα όρια της νομιμότητας. Τα δημοτικά συμβούλια είναι τα αρμόδια πολιτικά όργανα και προφανέστατα τα προβλήματα δυσλειτουργίας τους λόγω του εκλογικού νόμου δεν μπορούσαν με ευκολία να λυθούν με αυτόν τον τρόπο, ίσως να υπήρχε και άλλος τρόπος. Ωστόσο, υπήρξαν υπερβολές στη μεταφορά αρμοδιοτήτων στις Οικονομικές Επιτροπές, που άνοιξαν τον ασκό Αιόλου. Η ανάγκη να λειτουργήσουμε καλύτερα έπρεπε να πάει σε άλλη κατεύθυνση και όχι στην εύκολη μεταφορά αρμοδιοτήτων στην Οικονομική Επιτροπή, που από ένα σημείο και μετά πήρε χαρακτηριστικά πλημμύρας.
Προφανέστατα, αρκετά από τα ζητήματα που υπήρχαν στις Επιτροπές αυτές μπορούσαν και έπρεπε να συζητούνται και να αποφασίζονται στα δημοτικά συμβούλια, έστω και με τη σημερινή τους σύνθεση. Το ρίσκο το πήρε η κυβέρνηση και εύχομαι να μην έχει σοβαρές επιπτώσεις, όπως φαίνεται από μια πρώτη ματιά, στους δήμους ❞.
Απόστολος Καλογιάννης, δήμαρχος Λαρισαίων, μέλος Δ.Σ. ΚΕΔΕ και επικεφαλής της παράταξης «Προοδευτική Αυτοδιοικητική Συνεργασία»
