Γράφει ο Φλοράν Σελάϋ

Την Κυριακή 15 Απριλίου του 1951, διεξήχθησαν στην Ελλάδα, οι πρώτες ελεύθερες αυτοδιοικητικές εκλογές μετά από 17 ολόκληρα χρόνια.

Είχαν μεσολαβήσει από το 1934, η δικτατορία του Μεταξά, η Γερμανική Κατοχή και ο Εμφύλιος, περίοδοι κατά τις οποίες οι δημοτικοί άρχοντες διορίζονταν από τις εκάστοτε αρχές.

Η Ηλιούπολη, που ήταν Κοινότητα από το 1928, είχε λίγο περισσότερους από 8.000 κατοίκους.

Το Υπουργείο Εσωτερικών δεν κράτησε αρχείο για τα αποτελέσματα των εκλογών εκείνων στην πόλη μας, όπου η δεξιά Ηνωμένη Εθνική Παράταξις επικράτησε με σχετική πλειοψηφία (36,96%).

Ο μετέπειτα αρχηγός της δημοτικής παράταξης της δεξιάς και επί σειρά ετών κοινοτάρχης Κωνσταντίνος Ζωγράφος έλαβε μόλις το 6,5% των ψήφων, γεγονός που αναδεικνύει τον κατακερματισμό των ψήφων στις ηλιουπολίτικες κοινοτικές εκλογές του 1951.

Η διαμόρφωση της λεωφόρου Βασ. Φρειδερίκης (σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου) το 1953. (αρχείο Κλέωνα Διονυσάτου)

Εκείνη την εποχή, ο επικεφαλής του πρώτου συνδυασμού δεν γινόταν αυτόματα κοινοτάρχης. Εκλεγόταν από την πλειοψηφία του Κοινοτικού Συμβουλίου, γεγονός που άφηνε περιθώρια για παζάρια με εναλλαγές προσώπων. Συνήθως η θητεία του προέδρου ήταν διετής.

Σύμφωνα με τη Δέσποινα Σεβαστοπούλου-Βογιατζή «ΠΙ-ΡΑ: Ιστορία της Ηλιουπόλεως, 1971», πρόεδροι της Κοινότητας στις αρχές της δεκαετίας του ’50 διετέλεσαν οι Γεώργιος Ζολώτας (1950-1951), Αναστάσιος Αναστασιάδης, καθηγητής οδοντιατρικής (1951-1952) και Παναγιώτης Κωνσταντινίδης (1952-1954).

Η λεωφόρος Πρωτόπαππα το 1952. (αρχείο Κλέωνα Διονυσάτου)

Η πλατεία Ανεξαρτησίας στην Αγία Μαρίνα το 1953 (αρχείο Κλέωνα Διονυσάτου)

Νησάκι. Η συμβολή των λεωφόρων Πρωτόπαππα & Βασ. Γεωργίου (σημερινή λεωφόρος Ειρήνης) το 1953 (αρχείο Κλέωνα Διονυσάτου)

Διαμόρφωση της πλατείας Βασ. Σοφίας (σημερινά Κανάρια) το 1954 (αρχείο Κλέωνα Διονυσάτου)

Στο βιβλίο της «Η Αυτοδιοίκηση στην Ηλιούπολη από 1954-1963» του 1993, η αριστερή κοινοτική σύμβουλος (1955-1964) Γαβριέλλα Χαμογεωργάκη, περιγράφει τις συνθήκες υπό τις οποίες συμμετείχε στις εκλογές του Νοεμβρίου 1954:

«Και λοιπόν καταφθάνουν ο Πάνος ο Κωνσταντινίδης και ο Θανάσης ο Λώλας (σ.σ: στέλεχος της Ε.Δ.Α., μετέπειτα αντιδήμαρχος επί δημαρχίας Παύλου Πεντάρη) ένα βράδυ στο σπίτι. -Ξέρεις πάμε για δημοτικές εκλογές. Πρέπει να κατεβούμε κι εμείς οπωσδήποτε. Να δείξουμε την παρουσία μας. Μωρέ πώς να κατεβούμε; Ένας λόγος είναι αυτός. Να πούμε νάμαστε πιάστε μας. Η τρομοκρατία σ’ όλο της το μεγαλείο. 1954 γαρ.

Οι φυλακές, οι εξορίες σε ημερήσια διάταξη. Άμ’ και πώς να βρούμε πρόσωπα που θα δέχονταν να πάρουν μέρος μαζί μας, να συμπληρώσουν το ψηφοδέλτιό μας; Και να μην είναι όλοι χαρακτηρισμένοι σαν αριστεροί, σαν μέλη της Ε.Δ.Α. γιατί τότε τα εμπόδια στην πορεία για την εκλογή θα είναι σχεδόν αξεπέραστα. (…)

Λοιπόν έχουμε και λέμε: Κωνσταντινίδης επί κεφαλής του συνδυασμού «Ηλιούπολις. Έργα». Δεύτερος ο Θανάσης ο Λώλας που κινούσε και τα νήματα της όλης επιχείρησης. (…) Βέβαια ο Πάνος από πολιτική τοποθέτηση κάθε άλλο παρά στην αριστερά πίστευε.

Ο Κωνσταντινίδης ήταν πανέξυπνος και στο μόνο που πίστευε ήταν πρώτιστα ο παράς και οι προσωπικές του επιδιώξεις. Αλλά ήταν βλέπεις η εποχή που έπρεπε όχι να στηριχθούμε – αλλά να στηρίξουμε πρόσωπα υποτίθεται αδιάβλητα, για να είναι δυνατό να κινηθούμε πιο ελεύθερα. (…) Κωνσταντινοπολίτης, πανέξυπνος, κατατοπισμένος σε όλα είχε ένα εμπορικό με ανδρικά είδη στην Πλ. Κλαθμώνος και είχε και μελίσσια στο τεράστιο οικόπεδό του κι έβγαζε και βασιλικό πολτό.

Οι πολιτικές του πεποιθήσεις; Μάλλον στην δεξιά πτέρυγα του Κέντρου αλλά δεν ήταν και φανατικός όπως και από άποψη συνείδησης δεν είχε και μεγάλους ενδοιασμούς. Όμως ήταν τετραπέρατος κι έβγαινε πάντα λάδι σε δύσκολες στιγμές».

Ηλιούπολη - Νοέμβριος 1954. Προεκλογική συγκέντρωση του συνδυασμού «Ηλιούπολις. Έργα» με επικεφαλής τον υποψήφιο Πάνο Κωνσταντινίδη σε καφενείο της Ηλιούπολης.

Στο κέντρο ο Π. Κωνσταντινίδης. Δεξιά η υποψήφια κοινοτική σύμβουλος Γαβριέλλα Χαμογεωργάκη (αρχείο Χαμογεωργάκη)

Οι υποψήφιοι της ΕΔΑ προσπαθούσαν να προσελκύσουν στο προοδευτικό ψηφοδέλτιο εθνικόφρονες, υπεράνω πάσης υποψίας για τις αρχές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση που περιγράφει η Γ. Χαμογεωργάκη: «Ας πούμε η κα Ασημάκη Ελένη του στρατηγού παρακαλώ, πριν να πει το περιπόθητο ναι, με κάλεσε στο σπίτι της και με πέρασε από ψιλό κόσκινο.

Πως και τι, και αν έχω καμιά σχέση με το κόμμα (σ.σ: το ΚΚΕ) και γιατί πιάσανε τον πατέρα μου τότε το 1945. Τρίτου βαθμού ανάκριση που λένε. Αλλά ξέρεις κατά τα άλλα το ζευγάρι ήταν γραφικό. Σκέψου πως του Αγ. Κωνσταντίνου στις 21 του Μάη που ήταν η γιορτή του Βασιλιά, πρωί πρωί ο στρατηγός ανέβαζε τη σημαία στο κοντό μπροστά στο σπίτι του και μετά το ζευγάρι στεκόνταν προσοχή και χαιρετούσε τη σημαία». Η Ελένη Ασημάκη πείθεται να κατέβει με τον συνδυασμό της Χαμογεωργάκη.

Αποτέλεσμα όλων αυτών των προσπαθειών: Παρά το βαρύ κλίμα για τους αριστερούς υποψήφιους, το ψηφοδέλτιο του δεξιού υποψήφιου Ζωγράφου υπερισχύει με μικρή μόνο πλειοψηφία:

«Εγώ αν και στο ψηφοδέλτιο που μειοψήφησε έρχομαι πρώτη με 600 σταυρούς. Σαν πλειοψηφίσασα σύμβουλος συγκαλώ την πρώτη συνεδρίαση 23 Γενάρη του ’55.

Μετά από την ορκομωσία μας που έγινε στις 17 του Γενάρη διαφαίνεται η φαγωμάρα ανάμεσα στον Ζωγράφο και τον Δημ. Γεωργάκη που διεκδικούν και οι δυο την προεδρία. Ύστερα από ομηρικούς καυγάδες καταλήγουν σε συμφωνία: Δυο χρόνια ο ένας, δύο χρόνια ο άλλος, και πρώτος ξεκινά ο Δημ. Γεωργάκης…»

Η παραμονή του Δημ. Γεωργάκη στην προεδρία της Κοινότητας μέχρι το 1956 επιβεβαιώνεται και από τη Δέσποινα Σεβαστοπούλου-Βογιατζή.

Οι πρόεδροι της Κοινότητας Ηλιούπολης Κωνσταντίνος Ζωγράφος και Δημήτριος Γεωργάκης, αμφότεροι εκλεγμένοι με τη συντηρητική «Ηνωμένη Παράταξις Ηλιουπόλεως» τη δεκαετία του ’50. (Πηγή: «Ηλιούπολη – Σελίδες Ιστορίας -20ος αιώνας» έκδοση Δήμου Ηλιούπολης 2006).

Η Γαβριέλλα Χαμογεωργάκη περιγράφει τους δύο κοινοτικούς αρχόντες: «Ο Ζωγράφος υποτίθεται εθνικόφρων κι ας τον διέγραψε το κόμμα για ανάρμοστη συμπεριφορά.

Εργολάβος το επάγγελμα απ’ το Μαρμάρι της Ευβοίας. Σχεδόν αγράμματος. Το «επειδής» πήγαινε σύννεφο αλλά είχε και χαρίσματα. Δηλ. έδειχνε ακούραστος και δραστήριος κι ακόμα ήταν αλογάριαστα ανοιχτοχέρης. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι τον Γενάρη του 1969, ο Κ. Ζωγράφος δήλωνε στην εφημερίδα «Φως της Ηλιούπολις» ότι «βασική προϋπόθεσις της κοινοτικής προόδου είνε το ακομμάτιστο των κοινοταρχών».

Εξάλλου, σύμφωνα με τη Χαμογεωργάκη «Ο Γεωργάκης ήταν ένας κοντός γεμάτος ανθρωπάκος. Είχε ένα αρωματοπωλείο στην οδό Αγίου Μάρκου και όπως είχα μάθει τότε είχε δουλέψει χρόνια στην Αμερική πριν κατασταλάξει στην Ηλιούπολη. Στην Κοινότητα ερχόταν όταν είχαμε συμβούλιο, μα σπάνια τις άλλες φορές, που ν’αφήσει το μαγαζί του;».

Τον Απρίλιο του 1959 έγιναν οι επόμενες εκλογές: «Αυτή τη φορά οι συνδυασμοί ήταν τρεις:

Ο δικός μας με επικεφαλής τον Πάνο Κωνσταντινίδη, του Ζωγράφου και ο τρίτος με επικεφαλής τον στρατηγό Κωνσταντίνο Ασημάκη».

Η Χαμογεωργάκη σκιαγραφεί τον στρατηγό Ασημάκη, με τις παρακάτω φράσεις: «Ψηλός, επιβλητικός, χωρίς κακία και εμπάθεια. Φορούσε θυμάμαι πάντα κάτι φαρδειά παντελόνια τύπου Τσάρλεστον. Όμως η στρατιωτική καριέρα δεν μπορούσε παρά ν’ αφήσει τα χνάρια της στο χαρακτήρα του.

Μια φορά σ’ένα καβγά με τον Χαλκιόπουλο νομίζω, σήκωσε τη χερούκλα του και του κατάφερε ένα ηχηρότατο χαστούκι. Βέβαια συνήλθε γρήγορα και ζήτησε συγνώμη. Αλλά τι να το κάνεις; Ο μπάτσος, μπάτσος και τα δάκτυλα του άφησαν τα σημάδια τους στη μούρη του».

Οι κάλπες έβγαλαν πάλι πρώτο τον Ζωγράφο. Η συγγραφέας αναφέρει σχετικά:

«Εμείς βγάλαμε πέντε: Κωνσταντινίδης Πάνος, Λώλας Θανάσης, Αράπης Γιάννης, Καλπάκης Γιώργος και Χαμογεωργάκη Γαβριέλλα. Εκλέχτηκε επίσης ο Κ. Ασημάκης, ενώ από το ψηφοδέλτιο του Ζωγράφου, εκλέχτηκαν ο ίδιος και οι: Μυλωνάς Περικλής, Βιταλιώτης Δημοσθένης, Κατσίβαλης Ιωάννης, Κοτσόβελος Μιχαήλ Μουλίνος Ηρακλής, Παύλου Παναγιώτης, Στεργίου Γεώργιος, Καγκελάρη Φανή, της οποίας τη θέση από τον Μάη του 1963 πήρε ο Μηνάς Χαλκιόπουλος…»

Λεωφόρος Εθνάρχου Μακαρίου (πρώην Δελφών) Αρχείο Κλέωνα Διονυσάτου.

Η Ηλιούπολη έγινε Δήμος το 1963. Οι εκλογές της 15ης Ιουλίου 1964 αποτελούν σταθμό για την πόλη όχι μόνο γιατί εκλέγει για πρώτη φορά δήμαρχο αντί για κοινοτάρχη αλλά και επειδή η συμμαχία των δυνάμεων του Κέντρου και της Αριστεράς επιτυγχάνει για πρώτη φορά ιστορική νίκη.

Εφημερίδες της Ηλιούπολης των δεκαετιών του ’50 και ’60. (αρχείο Κλέωνα Διονυσάτου)

Ο προσκείμενος στην Ένωσις Κέντρου, δικηγόρος Παύλος Πεντάρης λαμβάνει με την υποστήριξη της αριστερής ΕΔΑ το 52,44% των ψήφων από την πρώτη Κυριακή, ενώ οι υπόλοιποι κεντρώοι υποψήφιοι λαμβάνουν αντίστοιχα 9,03% (Σωτήρης Αδάμος, εκδότης εφημερίδας «Ηλιούπολις») και 3,02% (Ιωάννης Μελίσσας, ήταν οδηγός του Γεωργίου Παπανδρέου σύμφωνα με τον Κλέωνα Διονυσάτο). Ο μοναδικός υποψήφιος της δεξιάς Κωνσταντίνος Ζωγράφος έλαβε 35,29%.

Ο πρώτος δήμαρχος της πόλης Παύλος Πεντάρης (1964-1967)

Η θητεία του κοινοτάρχη Κωσταντίνου Ζωγράφου είχε άδοξο τέλος. Καταδικάστηκε το 1963 για υπεξαίρεση σε βάρος της Κοινότητας και τέθηκε σε αργία πριν καν προλάβει να παραδώσει τη διοίκηση στον νεοεκλεγέντα δήμαρχο Παύλο Πεντάρη στις 16 Αυγούστου 1964. Το καθήκον αυτό, ανέλαβε ο αντικαταστάτης του στην προεδρία, αντιπρόεδρος Μιχαήλ Κοτσόβελος (βλ. εφημερίδα «Ηλιούπολις» 05.08.1964).

Ενδεικτική της επιρροής της ΕΔΑ στη νέα διοίκηση, είναι η εκλογή του Δημήτρη Κιντή, του μετέπειτα κομμουνιστή δημάρχου, στην προεδρία του Δημοτικού Συμβουλίου. Ως δήμαρχος ο Παύλος Πεντάρης δίνει προτεραιότητα στην ανάπτυξη του δικτύου ύδρευσης στην Ηλιούπολη (βλ. βιβλίο «Κοινωνικοί Αγώνες στην Ηλιούπολη» 2013, του Πάνου Τότσικα,).

Το καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 θα έθετε απότομα τέλος στη δημαρχία Πεντάρη αντικαθιστώντας τον με τους διαδοχικούς διορισμένους δημάρχους Ιωάννη Πλακομιχελάκη (βλ. εφημερίδα «Φως της Ηλιουπόλεως» 23.07.1967), Γεώργιο Σβαρνιά και Κωνσταντίνο Δελλαπόρτα.

Όμως αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Ευχαριστούμε τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηλιούπολης του Πολιτιστικού Αθλητικού Οργανισμού Δήμου Ηλιούπολης (Π.Α.Ο.Δ.ΗΛ.) «Γρηγόρης Γρηγορίου», που μας έδωσε άδεια πρόσβασης στο αρχείο τοπικού τύπου και φωτογραφιών – δωρεά του συμπολίτη μας Κλέωνα Διονυσάτου.

Ευχόμαστε να υλοποιηθεί το ταχύτερο δυνατόν, το αίτημα των εργαζόμενων για ψηφιοποίηση του εύθρυπτου και πολύτιμου αυτού αρχείου ώστε να γίνει πρoσβάσιμο στο ευρύ κοινό. 

Επικοινωνία εφημερίδες Βύρωνα-Καισαριανής-Ζωγράφου

το άρθρο το διαβάζετε εδώ: http://www.epikoinonia.info/465/