του Σταύρου Τσίπρα, δικηγόρου
Τους τελευταίους ιδίως μήνες δίνεται μία άγνωστη για πολλούς μάχη για το νερό σε δύο επίπεδα. Στο πρώτο με όχημα τη λεγόμενη Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών (ΠΕΠ) για να κατοχυρωθεί το νερό ως ανθρώπινο δικαίωμα στην οποία θα αναφερθούμε εδώ και σε δεύτερο επίπεδο με την επικείμενη ιδιωτικοποίηση των εταιριών ύδρευσης (ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ) μέσω του ΤΑΙΠΕΔ (Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου) στην οποία θα αναφερθούμε σε επόμενο άρθρο. Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΒΩΝΑΣ
Τα βασικά επίσημα κείμενα στα οποία βασίζεται η λειτουργία της ΕΕ είναι οι λεγόμενες Συνθήκες (δηλαδή δεσμευτικές συμφωνίες μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ που ορίζουν τους στόχους της ΕΕ, τους κανόνες που διέπουν τα θεσμικά της όργανα, τον τρόπο λήψης των αποφάσεων και τη σχέση της ΕΕ με τα κράτη μέλη της). Τελευταία και πιο πρόσφατη είναι η Συνθήκη της Λισσαβώνας (ΣτΛ), η οποία μαζί με τα Πρωτόκολλα, τα Παραρτήματα, το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις Συνθήκες Προσχώρησης των κρατών-μελών αποτελούν τη νομική βάση των κοινών πολιτικών.
Η ΕΕ σήμερα βασίζεται κυρίως στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), και στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Οι συνθήκες αυτές έχουν το ίδιο νομικό κύρος, συναποτελούν το νομικό θεμέλιο της Ένωσης και αποτελούν τη βάση της κατά κόσμο γνωστής Συνθήκη της Λισαββώνας που υπογράφηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2007 και κυρώθηκε με το νόμο 3671 του 2008. Αργότερα εκδόθηκαν κωδικοποιημένες και ενοποιημένες αποδόσεις της ΣτΛ .
Σε αυτήν (ΣτΛ) ορίζεται για πρώτη φορά ότι τα δημοκρατικά θεμέλια της Ένωσης, στηρίζονται σε τρείς αρχές. Στην αρχή της δημοκρατικής ισότητας (άρθρο 9 ΣΕΕ), στην αρχή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (άρθρο 10 ΣΕΕ) και στην αρχή της άμεσης και συμμετοχικής δημοκρατίας (άρθρο 11 ΣΕΕ).
Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ (ΠΕΠ)
Με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας (άρθρο 11 ΣΕΕ και 24 της ΣΛΕΕ) εισάγεται μία σημαντική καινοτομία στη λειτουργία της Ένωσης παρέχοντας τη δυνατότητα πρωτοβουλίας (από 1η Απριλίου 2012) σε πολίτες της Ένωσης να μπορούν να καλούν την Επιτροπή να υποβάλλει ορισμένες νομοθετικές προτάσεις επί θεμάτων στα οποία οι εν λόγω πολίτες θεωρούν ότι απαιτείται νομική πράξη της Ένωσης για την εφαρμογή των Συνθηκών. Η ΠΕΠ αποτελεί μόνο ένα προκαταρκτικό βήμα στη νομοθετική διαδικασία, με την Επιτροπή να διατηρεί το μονοπώλιο της νομοθετικής πρωτοβουλίας.
Συγκεκριμένα γίνεται ρητή αναφορά στα μέσα συμμετοχικής δημοκρατίας, δηλαδή στο δημόσιο διάλογο, στις διαβουλεύσεις και στην Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών-ΠΕΠ (EuropeanCitizensInitiative-ECI). Δεν συγκαταλέγεται όμως μεταξύ αυτών το κατ? εξοχήν εργαλείο άμεσης δημοκρατίας, το δημοψήφισμα. Λεπτομέρειες επί της διαδικασίας μπορεί κάποιος να βρει είτε στον Κανονισμό 211/2011 είτε στην επίσημη ιστοσελίδα της Πρωτοβουλίας Ευρωπαίων Πολιτών στην υποενότητα «Η διαδικασία βήμα προς βήμα» ή στην υποενότητα «συχνές ερωτήσεις».
Συγκεκριμένα και επιγραμματικά η ΠΕΠ πρέπει να υποστηρίζεται από τουλάχιστον ένα εκατομμύριο υπογράφοντες που προέρχονται από το ένα τέταρτο (1/4) τουλάχιστον των κρατών-μελών, δηλαδή επί του παρόντος τουλάχιστον από 7 κράτη-μέλη και εντός προθεσμίας που δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τους 12 μήνες. Ως υπογράφοντες νοούνται μόνο πολίτες της Ένωσης. Σε κάθε κράτος μέλος ο ελάχιστος αριθμός των απαιτούμενων υπογραφών προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό των ευρωβουλευτών του επί 750. Αντίστοιχα στην Ελλάδα ο ελάχιστος αριθμός που πρέπει να συγκεντρωθεί στη χώρα μας είναι 16500 υπογραφές (Κανονισμός 268/2012). Το ελάχιστο όριο ηλικίας για τους υπογράφοντες είναι η ηλικία απόκτησης δικαιώματος ψήφου στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (18 σε όλα τα κράτη μέλη και 16 ετών στην Αυστρία).
Η πρώτη πετυχημένη από άποψη αριθμού υπογραφών Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών (ΠΕΠ) αφορά το νερό. Ήδη 12 χώρες έχουν συμπληρώσει το όριο υπογραφών και ως τις 28/8/2013 στην Ελλάδα ήταν 32816. Ο τίτλος της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας είναι ??η ύδρευση και η αποχέτευση είναι ανθρώπινο δικαίωμα !Το νερό είναι δημόσιο αγαθό, όχι εμπόρευμα!??. Οι βασικοί στόχοι της σύμφωνα με το επίσημο μητρώο της ΠΕΠ είναι η νομοθεσία της ΕΕ να απαιτήσει από τις κυβερνήσεις να εξασφαλίσουν και να παρέχουν σε όλους τους πολίτες πρόσβαση σε επαρκή ποσότητα καθαρού, πόσιμου νερού και σε δίκτυο αποχέτευσης και η υδροδότηση και η διαχείριση των υδάτινων πόρων να αψηφούν τους κανόνες της εσωτερικής αγοράς και να απαγορεύεται η απελευθέρωση της αγοράς των υπηρεσιών ύδρευσης.
Οι δηλώσεις υποστήριξης μπορούν να συγκεντρωθούν σε έντυπο χαρτί ή επιγραμμικά (online) και συγκεκριμένα φόρμες μπορείτε να βρείτε στις ιστοσελίδες του right2water.euκαιτου savegreekwater.org. Καταληκτική προθεσμία συγκέντρωσης υπογραφών είναι η 9η Σεπτεμβρίου 2013, με ενδεχόμενο να παραταθεί έως την 1η Νοεμβρίου 2013.
Η ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ
Στην ιστορία της ανθρωπότητας το νερό επηρέασε την ανάπτυξη ή την πτώση σημαντικών πολιτισμών και αποτελεί αναμφισβήτητα το πολυτιμότερο αγαθό αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την ίδια τη ζωή. Συνακόλουθα η υγεία και υγιεινή, οι συνθήκες διαβίωσης και η ανάπτυξη του ανθρώπου εξαρτώνται άμεσα από τη δυνατότητα κατανάλωσης επαρκούς ποιότητας και ποσότητας νερού. Ανάλογα με την οπτική γωνία που υιοθετεί κάποιος μπορεί να δει το νερό είτε ως κοινωνικό αγαθό για την ύδρευση των πληθυσμών και ανθρώπινο δικαίωμα είτε ως φυσικό πόρο και περιβαλλοντικό αγαθό όταν πρόκειται για υγροτόπους, ποταμούς και λίμνες είτε ως οικονομικό αγαθό όταν πρόκειται για εμπορικές, επενδυτικές ή άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες.
Το νερό ως ανθρώπινο δικαίωμα δεν αναγνωρίζεται σε ένα ενιαίο δεσμευτικό κείμενο, αλλά αποσπασματικά και κατακερματισμένα σε διεθνή κείμενα, ενώ στο 5ο παγκόσμιο φόρουμ για το νερό που διοργανώθηκε το 2009 στην Κωνσταντινούπολη δεν επετεύχθη συμφωνία να αναγνωριστεί αυτοτελές «δικαίωμα στο νερό», αφού χαρακτηρίσθηκε ως «ανθρώπινη ανάγκη», διότι μεγάλες και μικρές χώρες αρνήθηκαν κάτι τέτοιο, φοβούμενες ότι θα μοιραστούν έτσι τα υδάτινα αποθέματα τους με χώρες που δεν διαθέτουν.
Ειδικότερα, η Επιτροπή των ΗΕ για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα ήδη από το 2002 υιοθέτησε το μη δεσμευτικό για τα κράτη μέρη Γενικό Σχόλιο Αρ. 15, το οποίο χαρακτηρίζει το «δικαίωμα στο νερό» ως αναφαίρετο, προκειμένου να ζουν τα άτομα με αξιοπρέπεια, ενώ προβλέπει ότι το δικαίωμα στο νερό ισχύει για όλους τους ανθρώπους, χωρίς καμία διάκριση. Επιπρόσθετα το 2010 ο ΟΗΕ υιοθέτησε την πρόσβαση σε καθαρό νερό ως ανθρώπινο δικαίωμα για όλους (General Assembly GA/10967/28-7-2010-resolution 64 /292).
Επίσης δικαίωμα στο νερό προκύπτει ρητά από ειδικές διεθνείς συμβάσεις ή συμβάσεις ανθρωπιστικού δικαίου (που διέπουν τον πόλεμο και ιδίως τους αιχμαλώτους), όπως ενδεικτικά η «Διεθνής Σύμβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεως κατά των Γυναικών» που κυρώθηκε με το νόμο 1342/1983, η «Διεθνής Σύμβαση για Δικαιώματα του Παιδιού» του ΟΗΕ που κυρώθηκε με το νόμο 2101/1992, η (Τέταρτη) «Σύμβαση της Γενεύης περί Προστασίας των Πολιτών εν Καιρώ πολέμου που κυρώθηκε με το νόμο 3481/1956».
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο ήδη από τη δεκαετία του ?70 χρονολογείται η κοινοτική νομοθεσία για τη προστασία και τη διαχείριση των υδάτων. Στο βασικό κείμενο για το νερό, δηλαδή την οδηγία 2000/60/ΕΚ, δεν ορίζεται ως ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά ως αγαθό. Ειδικότερα στα άρθρα 5 και 9 της οδηγίας αναγνωρίζεται η οικονομική διάσταση του νερού. Ως ανθρώπινο δικαίωμα ενδεικτικά το νερό υιοθετείται από το Συμβούλιο της Ευρώπης που όμως δεν αποτελεί δεσμευτική κατοχύρωση του δικαιώματος στο νερό. Συγκεκριμένα στη παράγραφο 5 της Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης στα Κράτη Μέλη για τον Ευρωπαϊκό Χάρτη για τις πηγές νερού , αναγνωρίζεται ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα στο νερό σε επαρκή ποσότητα για την ικανοποίηση των προσωπικών τους αναγκών.
Σε πολλές χώρες το δικαίωμα στο νερό κατοχυρώνεται και συνταγματικά. Στην Ελλάδα δεν κατοχυρώνεται σε επίπεδο Συντάγματος, αλλά έμμεσα (και ενδεικτικά) αναφέρεται στην κοινή νομοθεσία ως δημόσιο αγαθό μη υποκείμενο στους νόμους της αγοράς (ΦΕΚ Β?630/2007, αριθμός 15), όπου η παροχή του αποτελεί υποχρέωση της πολιτείας (ΚΥΑ/Υ2/2600/2001,ΦΕΚ Β? 892).
Συμπέρασμα
Όλα αυτά έχουν ιδιαίτερη αξία, διότι η Ελλάδα είναι χώρα με υψηλά αποθέματα καθαρού νερού και σε συνάρτηση με το ζήτημα της συμμετοχής ή μη του ιδιωτικού τομέα σε υπηρεσίες παροχής ύδατος που τίθεται καταρχήν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως με πλάγιο τρόπο υιοθετεί η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ανάθεση συμβάσεων παραχώρησης (COM (2011)897 τελικό, παράγραφος 11- σελίδα 13), αλλά και στην Ελλάδα με την προγραμματισμένη ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ μέσω του ΤΑΙΠΕΔ το θέμα περιπλέκεται. Εξάλλου η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα οδήγησε σε αυξανόμενο κόστος την παροχή υπηρεσιών ύδατος (ΗΠΑ, Αυστραλία, Καναδάς, Βραζιλία, Αγγλία κτλ.) με αποτέλεσμα το νερό να μην είναι προσβάσιμο σε όλους, η ποιότητα του να υποβαθμιστεί, ενώ παράλληλα έχει δεχθεί κριτική για λόγους εθνικής ασφαλείας.
Το βέβαιο όμως είναι ότι όπου ο κόσμος πληροφορήθηκε και κινητοποιήθηκε στο θέμα του νερού υπήρχε αποτέλεσμα. Όπως με την ΠΕΠ όπου με 1,8 εκατομμύρια υπογραφές ανάγκασε τον Επίτροπο εσωτερικής αγοράς και υπηρεσιών σε δήλωση του και να εξαιρέσει το νερό από την οδηγία σχετικά με την ανάθεση συμβάσεων παραχώρησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η μάχη συνεχίζεται ?.
